' Junggo yardem jem'iyiti' xitayni ürümchide tutulghan Uyghur oqughuchilirini qoyup bérishke chaqirdi

Amérikidiki Uyghur teshkilatliri we bir qisim diniy guruhlar tutqundiki oqughuchilarni qoyup bérishke chaqirip, xitay da'iriliridin oqughuchilarning hoquqigha hörmet qilishni telep qildi.
 
Bu yil 5 ‏ - ayning 10 ‏ - küni sa'et 11:00 ler etrapida ürümchidiki bir qisim aliy mekteplerdin toplan'ghan bir guruppa Uyghur oqughuchi shinjang uniwérsititigha toplinip, diniy mesililer üstide pikir almashturuwatqan idi. Del shu chaghda shinjang uniwérsititi j x bashqarmisining ikki neper saqchisi we qoghdash bölümining bixeterlik etritidikiler yighin meydanigha bésip kirip, yighindiki 7 neper Uyghur oqughuchining hemmisini tutqun qilghan.

Merkizi amérikining téksas shtatidiki "junggo yardem jem'iyiti"ning bu heqtiki melumatida saqchilarning tutqun qilin'ghan oqughuchilarning put, qolini kishenlep, mektep bixeterlik ishxanisigha élip barghanliqini, oqughuchilarni bu yerde soraqqa tartip, ürümchidiki melum bir tutup turush ornigha yollap bergenlikini ilgiri sürgen.
 
Lékin shinjang uniwérsititidiki bixeterlik xadimlirining mezkur weqe toghrisidiki bayani bir - birige zidiyetlik bolup, mektepning bixeterlik organidiki bezi xadimlar bu weqeni ret qilsa, yene beziler oqughuchilarning diniy yighilish sewebi tutqun qilin'ghanliqini étirap qildi.

"Junggo yardem jem'iyiti"ning mezkur weqe toghrisidiki melumatida tutqun qilin'ghanlarning musulman oqughuchilar ikenlikini, saqchilar we bixeterlik xadimlirining oqughuchilargha xizmet kinishkisi yaki qolgha élishqa a'it ruxsetnamisini körsetmigenlikini, da'irilerning oqughuchilarni 15 kün solap, her bir oqughuchigha 5 ming yüen jerimane qoyghanliqini bildürgen. Lékin merkizi téksastiki bu diniy jem'iyet yene, ikki oqughuchining hazirgha qeder qoyup bérilmigenlikini, qoyup bérilmigen bu oqughuchilarning birining 27 yashlardiki yüsüpjan isimlik shinjang uniwérsititi igilik bashqurush kespining oqughuchisi, yene birining 24 yashlardiki memetjan isimlik oqughuchi ikenlikini ilgiri sürgen.

Amérika Uyghur jem'iyiti bolsa bu weqeni, Uyghurlarning dunya jama'etchiliki teripidin étirap qilin'ghan diniy erkinlik hoquqini qollan'ghanliqi sewebi zerbige uchrawatqanliqining yene bir misali, dep eyiblimekte. Uyghur herikitining rehbiri rabiye qadir xanim Uyghur jem'iyiti élan qilghan mezkur weqe toghrisidiki bayanatta mundaq dégen 7": neper yash erkin dunya teripidin kapaletke ige qilin'ghan eng eqelli hoquqini qollan'ghanliqi sewebi jazalandi. Bu yashlar sherqiy türkistandiki nurghun kishilerge oxshash öz étiqadini tinch bija keltürüshni oylighanlar. Xitay hökümiti Uyghurlarning islami étiqadini Uyghur kimlikining huli, dep qarap, ularning xitay jem'iyitige assimiliyatsiye bolushigha xewp, dep hisablaydu. Din xitay hökümitining Uyghurlargha qarshi medeniyet urushining aldinqi sépi."

"Junggo yardem jem'iyiti" bolsa xitay hökümitini, puqralirining diniy erkinlik hoquqigha hörmet qilip, qamaqtiki 2 Uyghur oqughuchini qoyup bérishke chaqirghan. Mezkur diniy teshkilatning axbarat alaqe ishlar xadimi ketirén keysén radi'omizda élan qilghan mezkur weqe toghrisidiki bayanatida " biz qoyup bérilmey üzlüksiz tutup turulüwatqan ikki neper shinjangliq oqughuchini qoyup bérishke chaqirip, bayanat élan qilduq. Biz yene da'irilerni xitay puqralirining diniy erkinlikige hörmet qilishqa, xitaydiki az sanliq milletlerge munasiwetlik mesililerni ihtiyat bilen bir terep qilishqa chaqirimiz" dep körsetti.

Da'irilerning qamaqtiki 2 neper oqughuchini qandaq bir terep qilidighanliqi bizge namelum. Lékin "junggo yardem jem'iyiti"ning melumatigha qarighanda, da'iriler yighilishqa qatnashqan Uyghur oqughuchilarni"qanunsiz diniy  yighilish"ötküzüsh bilen eyibligen. Da'irilerning bu eyiblishi bolsa "junggo yardem jem'iyiti"diki ketirén keysénning tenqidige uchridi. U mundaq deydu": qanunsiz diniy yighilish ‏ - bu, da'irilerning kishilerni qolgha élish, diniy tekshürüsh we basturush ishlirida da'im qollinidighan bir atalghusi. Emeliyettiki qanunsiz diniy yighilish dégini hökümetning ruxsitini almay yighilish dégenliktur."

Amérika Uyghur jem'iyitining eskertishige qarighanda, 10 ‏ - may küni yüz bergen shinjang uniwérsititidiki weqede qolgha élin'ghan oqughuchilarning bir qisimi, shinjang yéza igilik uniwérsitéti we shinjang pidagogika uniwérsitétining oqughuchilirini öz ichige alidiken. Bu weqe shinjang uniwérsitétida yéqinqi 6 ay ichide yüz bergen oqughuchilarning 2 ‏ - qétim qolgha élinish weqesi bolup hésablinidu.

2008 ‏ - Yili 24 ‏ - dékabirde shinjang uniwérsitéti bixeterlik etriti mektep qorasida teshwiqat wereqisi tarqitiwatqan mutellip we mir'adillarni qolgha alghan idi.