Dunya Uyghur qurultiyi ürümchide ikki Uyghurning qolgha élin'ghanliqini tenqid qildi

Dunya Uyghur qurultiyining bildürüshiche, ürümchidiki bir ötüshme köwrük üstide yüz bergen bu weqeni puqrache kiyiwalghan xitay saqchilirining kimlik tekshürüshi élip bérip, ürümchilik ikki Uyghur yashni kimliki yoq, dégen seweb tosuwélishi keltürüp chiqarghan.

Gerche ürümchi sheherlik j x idarisi xadimliri bundaq bir weqe yüz bergenlikini étirap qilmighan bolsimu, d u q xitay alahide saqchi küchlirining bu ikki Uyghurni tosuwélip, kimlik telep qilghanliqi, lékin ular kimlikini yénida almighan bolup, nopus kinishkisining kopiyisi we shopurluq prawisini körsetken bolsimu, biraq saqchilarning buninggha qayil bolmay ulargha zorluq küch qollan'ghanliqi, ularni haqaretlep, ularning naraziliqini qozghighanliqini bildürdi.

D u q ning uchurida ilgiri sürülüshiche, ular saqchilarning zorawanliqigha qarshiliq körsitip, bir saqchini yarilandurghan, yarilan'ghan saqchi ürümchi sheherlik jungyi doxturxanisigha élip bérilghan. D u q bayanatchisi dilshat rishit, ularning shu küni “Jem'iyet tertipige buzghunchiliq qilish” bilen eyiblinip tutqun qilinip, saybagh rayonluq j x idarisige élip bérilghan bolsimu, biraq da'iriler etisi ularning bölgünchilikke qutratquluq qilidighan, musteqilliq terghib qilin'ghan teshwiqat wereqilirini saqlighanliqini ilgiri sürüp, resmiy qolgha élin'ghanliqini bildürgen.

Biraq dunya Uyghur qurultiyining uchurida qolgha élin'ghan bu ikki Uyghurning ismi, olturushluq mehellisi, kespiy we yash qorami tilgha élinmighan. Ularning aqiwiti, hazirmu dawamliq saybagh rayonluq j x idariside tutup turuluwatqanliqi yaki bashqa yerge yötkep kétilgenliki melum emes.

Biz saybagh rayonluq j x idarisige téléfon qilip, weqening heqiqiy ehwali, eger weqe rast bolsa, tutqunlarning nöwettiki ehwalini igileshke tiriship körgen bolsaqmu, lékin saybagh rayonluq j x idarisining bir dizhorni xadimi bundaq bir weqe yüz bergenlikidin xewiri yoqluqini ilgiri sürüp, weziyetning tinch ikenliki, biraq hökümetning “5 - Iyul weqesi” yétip kélishtin burun yolgha qoyghan bixeterlik tedbiri heqqide pikir bildürmeydighanliqini tekitlidi.

Yuqiriqi ikki Uyghurning qolgha élinish weqesi, xitay da'irilirining her qaysi wilayet, sheher we oblastlarda jiddiy amanliq tedbirlirini yolgha qoyup, 5 - iyul mezgilide weqe yüz bérishning aldini élishqa qattiq tirishiwatqan mezgilde yüz bergen idi.

Bu weqe yüz bérishtin bir qanche kün burun aptonom rayonluq partkom sékrétari jang chünshyen muqimliqni qoghdash rehberlik guruppisining yighinini chaqirip, nöwettiki weziyet heqqide toxtalghan. U da'irilerdin, “Ijtima'iy muqimliqni qoghdashni aldinqi orun'gha qoyup, zerbe bérish, mudapi'e körüsh tedbirlirini élishni, istixbarat xizmitini kücheytishni, tor kontrolluqini ashurup, qattiq basturush tedbirlirini yolgha qoyush, nuqtiliq shexsler, nuqtiliq buyumlar, nuqtiliq orunlarni bashqurushni kücheytish” ni telep qilghan.

D u q bayanatchisi dilshat rishitning ilgiri sürüshiche, “5 - Iyul weqesi”ning 3 yilliq xatire küni yétip kélish aldida turghan nazuk mezgilde, xitay da'irilirining mexsus Uyghurlarni nishan qilghan kemsitish xaraktérlik amanliq tedbirlirini yolgha qoyushi, kimlik tekshürüshni bahane qilip, tinch puqralargha zorawanliq wasitilirini qollinishi emeliyette muqimliqni buzidighan “Qutratquluq” qilish herikitidur. U, bu xil kemsitish xaraktérlik amanliq tedbirlirining ilgirilep naraziliq qozghap, qarshiliqni kücheytidighanliqini agahlandurdi.

Xitay amanliq küchliri yéqinda xotendiki bir yer asti qur'an kursigha hujum qilip, 12 ösmür bala yarilan'ghandin kéyin, aptonom rayon miqyasida atalmish “Qanunsiz diniy mektepler” ge zerbe bérish herikiti qozghighan. Lékin bezi közetküchiler, xitay da'irilirining mezkur weqeni bahane qilip, oxshimighan pikirdiki Uyghurlarni basturuwatqanliqi, emeliyette buning “Shawgu'en weqesi” we “5 - Iyul weqesi” ning 3 yilliqi we shundaqla bu yil öktebirdiki kompartiye 18 - qurultiyi mezgilide muqimliqni saqlashni meqset qilip élip bériliwatqanliqini ilgiri sürmekte.

Lékin amérikidiki bezi xitay ziyaliylar Uyghurlargha xenzu milletlikini kücheytish arqiliq taqabil turush we we qattiq wasitilerni qollinip basturush ilgirilep qarshiliq peyda qilidighanliqini eskertip, béyjing hökümitini agahlandurdi.

Amérikida chiqidighan “Béyjing bahari” zhurnilining bash muherriri xu ping ependi eskertip: yerlik hökümet xenzu milletchiliki arqiliq bashqa milletni bésishqa urunsa, bashqilarning téximu küchlük milletchilikini qozghaydu. Istibdat tüzüm astidiki bir hakimiyetni Uyghur we tibetlerning hergiz qobul qilmaydighanliqi melum boldi. Uning bu hökümetning xenzu milletchilikini terghib qilip bashqa milletlerning medeniyitige zerbe bérishi weziyetni téximu osallashturmaqta. Shunga u bu rayonlarni basturush üchün xenzular olturaqlashqan rayonlargha qarighanda téximu köp küch serp qilishi kérek. Shunga ular bu rayon'gha téximu köp saqchi qismi ewetish, din we medeniyet jehetlerde basturush élip bérish heriketlirige nurghun küch serp qiliwatidu. Yuqirida men tekitlep ötkendek, hazir ularning yolgha qoyup, ijra qiliwatqan siyasiti az sanliq milletlerge zerbe bérish. Halbuki, bu xil zerbe bérish heriketlirining bashqilarda naraziliq qozghishi turghan gep. Junggo hökümiti bu xil naraziliqni ilgirilep basturush üchün zerbe bérishni kücheytishi kérek. Biraq zerbe bérishni kücheytkenséri téximu zor qarshiliqqa uchraydighanliqi muqerrer, dep körsetti.