On yildin buyan balilarning qénini shorawatqan yalmawuzlar jemeti pash boldi
Uyghur élining qanun torida bérilgen xewerlerdin melum bolushiche, yéqinda qeshqer sheherlik xelq soti yéqinda bir jemettin shekillen'gen adem bédikliri guruhi üstidin sot achqan bolup, yéngisar nahiyisidin bolghan toxti we uning ayali gülnisa qatarliq 38 qara niyetlik adem bédikliri, narside balilarni pul tépish qorali qiliwalghan bolup, 10 yil ichide 83 neper balini ichkiride ashxana achimiz dégen'ge oxshash bahaniler bilen aldap apirip qebih usullar arqiliq ularni sétip hemde oghriliqqa sélish arqiliq pul tapqan.
Muxbirimiz gülchéhre xewiri 2008.07.18
u0718-pmg
Yerlik saqchi da'irilirining bildürüshiche bu pewqul'adde zor adem bédikliri guruhi gu'angjuda pash bolghan bolup,guruh ezaliri tégishlik qanuni jazagha tartilghan.
Bir jemet adem bédiklirining uwisi chuwuldi
Yéqinqi yillardin buyan, xitay xewer menbeliride élan qilinishigha qarighanda, mexsus Uyghur balilirini xitay ölkilirige aldap apirip ularni oghriliq we bulangchiliqqa sélishqaSüret, kochida yürgen namelum ikki uyghur yash ösmür.
RFA Photo
Oxshash qebih jinayi heriketler, bezi qara niyetlik ademlerning mexsus tijaret wasitisi bolup qalghan. Gerche bezi metbu'atlar dawamliq türkümlep aldan'ghan Uyghur balilirini Uyghur élige qayturup kelgenliki heqqide xewerler bérip turuwatqan bolsimu, emma Uyghur balilirining aldinip yaki sétilip yanchuqchiliq we oghriliqqa sélinishi xitayning hemme jaylirida oxshash bolmighan derijide mewjut bolup,hemmige tonushluq shundaqla Uyghurlarda chongqur endishiler peyda qiliwatqan bir éghir ijtima'iy mesile aylan'ghan idi.
Radi'omizgha Uyghur jem'iyet mesililirini inkas qilghuchilar, bezi qara niyetlik kishilerning Uyghur ösmür balilarni, natonush xitay ölkilirige aldap apirip, oghriliqqa sélishni pul tapidighan kesip qiliwatqanliqini, shundaqla bu xil kishiler da'irisde peyda bolghan qara jem'iyetke hetta ه yerlik saqchilarningmu shérik ikenlikini éytishqan idi. Igilishimizge qarighanda, nöwette kichik bolghanda 7yashtin 16yashlarghiche bolghan, kochilarda oghriliq qiliwatqan Uyghur yash ösmürlirini xitayning béyjing, shangxey, gu'angju dégendek chong sheherlirideه köp uchratqili bolidiken, bu Uyghur balilarning beziliri adem bédikliri teripidin oghriliq guruppilirining katta bashlirigha sétiwétilgen bolsa, köp sandikisi shu kattibashlar özliri Uyghur élidin aldap kelgen balilar bolup, narside balilarni aldap jinayet yoligha bashlash arqiliq pul tépiwatqanlarning köp sandikisimu Uyghurlar iken.
Sina xewer torida - 18 iyul élan qilinishiche, yéqinda qeshqer sheherlik xelq soti 90 ademge chétishliq, 38 asasiy jinayetchidin terkip tapqan adem bédiki guruhi ezaliri üstidin höküm élan qilghan bolup, ezaliri bir jemetni merkez qilip toplan'ghan mezkur guruh 10 yildin buyan qoramigha yetmigen Uyghur balilirini qeshqer,xoten qatarliq jaylardin xitayning gu'angju, shangxey qatarliq sheherlirige aldap apirip yanchuqchiliq we oghriliqni, saqchilargha tutulup qalghanda qandaq qutulush taktikilirini ögetken hemde bu jeryanda balilarni rohiy, jismaniy jehetlerdin éghir ziyankeshlikke uchratqan.
Mezkur jinayetchiler guruhining kattibéshi qeshqer yéngisarliq toxti hemde uning ayali gulnisalar gu'angjuda ashxana échip we bashqa tijaretler qilip astirtin aldap kelgen balilarni kochigha chiqip oghriliq qilishqa mejburlighan. Ular pash bolup tutulghanda oghrilap kélin'gen 107 yanfon hemde bir milyon xelq puli bilen qolgha chüshken. Uning gu'angjudiki uwisidin sekkiz yashtin 16 yashqiche bolghan on nechche Uyghur balisi qutquziwélin'ghan.
Xewerde éytilishiche, bu aldap yanchuqchiliqqa mejburlan'ghan balilarning ichidiki toqquz yashliq turghunning pash qilishiche, bu guruhning kattibéshi bolghan toxti, oghriliqni qamlashturalmighanda bu balini qattiq urghan hetta tirniqini sughuruwalghan. 10 Yil jeryanida bu adem bédikliri guruhi teripidin aldap yanchuqchiliqqa sélin'ghan, sétilghan balilarning sani 83 ke yétidiken.
Béyjing olimpiki aldida chong tazilash bolmighan bolsa ular pash bolmasmidi?
Xewerde éytilishiche, nöwette qeshqer xelq soti toxti we uning shaykilirining oghriliq, bala we ayallarni sétish, qanunsiz mallarni sétish, balilarning we ayallarning hoquq menpe'etige dexli - teruz qilish jinayetlirini békitip, ularni jinayitining éghir - yéniklikige qarap 6 aydin 18 yilghiche qamaq jazasigha höküm qilghan.
Biz yene, Uyghur aptonom rayonluq sergerdanlar we balilar parawanliq orni bilen alaqilashtuq. Emma ziyaritimizni qobul qilghuchi Uyghur kadir, chet'el axbarat orunlirigha yuqirining ruxsitisiz uchur bérelmeydighanliqini éytti.
Bu yalghuz ijtima'iy mesilila emes...
Ilgiri guyyang ölkisining bir xitay saqchisi xitay ölkiliride adem bédikliri teripidin yanchuqchiliqqa ögitilgen Uyghur balilarning pewqul'adde köp boluwatqanliqi heqqide so'allirimizgha jawab bergende "shinjangdin xitay ölkilerge chiqip bundaq jinayet yolliri arqiliq jan béqishigha ularning iqtisadiy ehwalining nacharliqi yene bir tereptin bilim sewiyisining töwen bolghanliqi asasiy seweb bolghan. Öz yurtlirida nahayiti namrat, yol tapalmighan kishiler köpinche bashqa sheherge bérip jan béqish yoli izdeydu, ularmu del shundaq. Xitayning hemme jaylirida balilarni aldap apirip yanchuqchiliqqa salidighan ishlar köp bolsimu, Uyghurlar chiray we bashqa jehette xitay millitidin perqliq bolghachqa bekmu közge körünüp qalghan, belkim mushu amil Uyghurlarning xitay ölkiliridiki obrazini xünükleshtürgen bolushi mumkin. Dégen qarashlirini éytqan idi.
Gerche bu mesile xitaydiki we Uyghur ilidiki saqchi da'iriliriningmu diqqitini qozghighan bolsimu némishqidur, téximu köp Uyghur baliliri dawamliq türde xitay ölkilirige aldinip bérip, u jaylarda rohهiy, jismaniy jehetlerdin ziyankeshliklerge uchrimaqta. Uyghur yash ösmürlirining aldinip xitay ölkiliride jinayet yollirigha méngishigha seweb bolghan amillar heqqide mezkur mesilige köngül bölüwatqan chet'ellerde yashawatqan Uyghur ziyalilirining beziliri, bu xil ijtima'iy mesilige xitayning qanun sistémisining toghra, adil bolmighanliqini asasiy seweb dep qarawatqan bolsa, yene beziler, bu mesilini xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan iqtisadi, diniy, we ma'arip siyasitining natoghriliqi keltürüp chiqarghan, egerde xitayda adalet bolghan bolsa, Uyghur xelqide diniy, siyasiy erkinlik bolsa, meniwiy we maddiy jehetlerdin namrat bolmisa, balilar bu xildiki jinayet yolighimu kirmigen bolatti dep qarimaqta.
Köp sandiki Uyghurlar, gerche bu mesilige xitayning nöwettiki qanun we jem'iyet sistémisi, Uyghurlarning ijtima'iy, siyasiy, iqtisadiy orni asasliq seweb boluwatqan bolsimu, emma mushundaq bir shara'itta Uyghurlarning özi hem perzentlirige diniy we örp - adet exlaq terbiyisini kücheytishi mezkur mesilining Uyghurlarda yenimu éghirlishishini tosup qélishta rol oynaydu dep qarimaqta.
