Уйғур елидә диний етиқад чәклимиси күчәйтилмәктә

Сүрәттә, қәшқәрниң һейтгаһ мәсчити сиртида намаз оқуватқан уйғур балилар.

Радиомиз мухбири бу бәлгилимиләрниң иҗра қилиниш әһвалини игиләш үчүн, уйғур елиниң җәнуб шималидики йеза - кәнтләргә, һейтгаһ җамәси қатарлиқ бирқанчә чоң мәсчитләргә телефон қилип әһвал игилиди. Мәлум болушичә, уйғур елидики диний бәлгилимиләр уйғур елиниң җәнубида бир қәдәр кәскин йүргүзүлмәктә икән.

Ақсу, қәшқәр вә хотән қатарлиқ вилайәтләрниң һөкүмәт тор бәтлиридә диний етиқад паалийитигә қарита чиқирилған уқтурушлар бир қәдәр рошән көрүниду. Йәрлик даириләр елан қилған бу бәлгилимиләрдә, пуқраларниң нормал диний паалийәт җәрянида диққәт қилидиған нуқтилар агаһландурулған. Мәсилән, хотән керийә наһийилик һөкүмәт чиқарған бәлгилимидә, "3 дин хали болуш", 7" гә йол қоймаслиқ"тәләп қилинған. "3 Дин хали болуш" та, партийә әзалири, һөкүмәт кадирлири, оқутқучи вә 18 яшқа тошмиған оқуғучи -өсмүрләрниң мәсчиткә кирип намаз оқуши чәкләнгән.

Хотән тәвәсидин зияритимизни қобул қилған бир уйғур аял, өзлири турушлуқ йезидики диний етиқад чәклимилири һәққидики әһвалларни инкас қилди.

Хотәндә йолға қоюлған "7 гә йол қоймаслиқ" бәлгилимиси йәттә маддидин тәркиб тапқан. Буларниң асасий мәзмунлири төвәндикичә:

1 - Һөкүмәтниң рухситисиз диний мәктәп ечип талип йетиштүрүшкә рухсәт қилмаслиқ, 2 - диний паалийәт сорунлириға юқири авазлиқ канай орнатмаслиқ, 3 - динға етиқад қилмиған кишиләрни диний етиқадқа зорлимаслиқ, 4 - динниң, һөкүмәт, қанун, маарип, никаһ, пиланлиқ туғут ишлириға арилишишини чәкләш, 5 - диний мухлисларни әгәштүрүп мазарларда вә һейт байрам мәзгиллиридә туғ - әләм қадап диний паалийәт елип беришқа рухсәт қилмаслиқ, 6 - динға ишинидиған пуқраларниң иқтисадий селиқини еғирлаштурмаслиқ вә пуқраларни ианә топлашқа зорлимаслиқ, 7 - район атлиған диний паалийәтләр елип бармаслиқ яки чәтәлликләр вә чәтәл диний тәшкилатлириниң зияритини қобул қилмаслиқ. Чәтәл диний тәшкилатлириниң маддий ярдимини қобул қилмаслиқ қатарлиқлардин ибарәт икән.

Һөкүмәт тор бәтлиридә елан қилинған бу бәлгилимиләрниң иҗра қилиниш әһвалини игиләш үчүн, уйғур районидики мәсчитләрдин қәшқәр һейтгаһ җамәси, үрүмчи дөңкөврүк мәсчити вә бир қанчә уйғурниң өйигә телефон қилип, әһвал игилидуқ.

Қәшқәр һейтгаһ җамәсигә телефон қилдуқ. Телефонимизни алған бу хизмәтчи хадим әркин асия радиосидин телефон қиливатқанлиқимизни билгәндин кейин, наһайити еһтият билән өзи билидиған әһвалларни баян қилди. У сөзидә һөкүмәт тор бәтлиридә чиқирилған бәлгилимиләрниң бәзилириниң һейтгаһ җамәсидә иҗра қилиниватқанлиқини илгири сүрди.

Һалбуки, үрүмчи дөңкөврүк мәсчити, тәңритағ мәсчити қатарлиқ бир қанчә мәсчитләргә қилған телефонлиримиз  җавабсиз қалди.

Зияритимизни қобул қилған или тәвәсидики бир деһқан, өзлири турушлуқ йезидиму һөкүмәтниң диний паалийәтләр һәм диний затларға қарита бәзи бәлгилимиләрни йолға қойғанлиқини, лекин йеқиндин буян бу хил чәклимиләрниң сәл бошиғанлиқини баян қилди.

Дуня уйғур қурултийи баянатчиси дилшат ришит әпәнди, нөвәттә дуня уйғур қурултийиниңму уйғур елидә диний етиқад әркинлики чәклигәнликигә даир учурларни көпләп тапшурувалғанлиқини билдүрди. У, или вилайитиниң моңғулкүрә наһийисидә йолға қоюлған диний чәклимиләр һәққидики әһвалларни баян қилип мундақ деди.

Дилшат ришит сөзидә, хитай һөкүмәт даирилириниң хитай асаси қануни вә хәлқара әһдинамилардики диний вә кишилик әркинликкә даир маддиларға ашкара хилаплиқ қилғанлиқини тәнқидлиди. У, бу хил тәдбирләр һәққидики қаришини оттуриға қоюп, коммунистик һөкүмитиниң бу хил бәлгилимиләр арқилиқ уйғурларниң диний етиқадни аҗизлаштурушни мәқсәт қилидиғанлиқини әскәртти.

Нөвәттә уйғур аптоном районидики диний етиқадқа қоюлуватқан бир қатар чәклимиләр, уйғур вәзийити һәм хитай һөкүмитиниң райондики сияситини көзитиватқан кишилик һоқуқ тәшкилатлири вә хәлқара диний җәмийәтләрниң муһим көзитиш обйекти болуп кәлмәктә.

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.