Uyghur élide eydizning aldini élish yenimu xeterlik riqabetke duch keldi

Uyghur éli boyiche eydiz bilen yuqumlan'ghanlarning texminen sani 60 mingdin ashti, hazirghiche 14 wilayet hem sheher, 94 nahiye bazar we rayonning hemmiside eydiz taralghanliqi éniqlandi. Uyghur aptonom rayonluq eydiz tarqilishining aldini élish komitétining tarqatqan uchurigha qarighanda,ürümchi, ghulja, qeshqer, xoten, aqsu we turpandiki eydiz yuqumdarliri pütün Uyghur élidiki eydiz yuqumdarlirining 91% köprekini teshkil qilidiken. Eydizning adettiki kishiler topi arisida jinsiy munasiwet bilen tarqilishi yenila jiddiy bolup, 2010-yiligha qarighanda eydiz yuqumdarlirining sani38.9%Örligen, aqma nopuslarning eydiz tarqitishining aldini élish ishliri yenila qiyin bolmaqta iken.

Kishini hemmidin endishige salidighini, Uyghur élide eydizni kontrol qilishta ilgiri tilgha élinip baqmighan yéngi mesililerning bash kötürüshi bolup, u bolsimu Uyghur élide eydiz tarqilish weziyitide eng qiyin boluwatqan riqabetlik mesile-eydizning bechchiwazlar arqiliq adettiki kishiler, bolupmu yash erler arisida tarqilishqa bashlighanliqidur.

Shinjang xewer torida bu heqte ürümchi yuqumluq késelliklerning aldini élish merkizining mudiri ru'i bawlingning sözidin neqil élishigha qarighanda, “Uyghur éli eydiz urushida qatmu qat yéngi riqabetlerge duch keldi, yoshurunup yatqan qarangghu we téximu xeterlik terepler özini ashkarilimaqta, merkez ürümchide, eydiz yuqumdarliri ichide 15 yashtin 39 yashqiche bolghan er jinisliqlar asasliq orunni igileydu. Her yili aliy mektep oqughuchilirining qénini tekshürüsh jeryanida yoshurun eydizler su yüzige chiqmaqta. 2010-Yilidiki tekshürüshlerdin ispatlandiki Uyghur aptonom rayonida yash qiz-oghullarning eydiz bilen yuqumlinishi ashti, bechchiwazlar heriketlinidighan sheher, rayon we nahiyiler 24 ke yetti. Eydizning bechchiwazliq jinsiy pa'aliyetliri arqiliq adettiki kishiler topigha tarqiliwatqanliqi biz uchrawatqan eng qiyin we qorqunchluq bir mesile, chünki ular kishilerning bilip qélishidin qorqup yoshurun heriket qilidighan bolghachqa, késelni yoshursang ölüm ashkara dégendek bu yuqumluq késellerni kontrol qilishta eng qorqunchluq mesilidur”

Biz Uyghur élide élip bériliwatqan eydiz tarqilishining aldini élish ishlirida yéngidin bash kötürgen bu riqabetlik mesililerde Uyghurlarning qandaq mesililerge yoluquwatqanliqi heqqide yenimu tepsiliy melumat élish üchün Uyghur aptonom rayonluq sehiye nazaritining eydiz tarqilishining aldini élish bölümining mes'ulliridin dilshat bilen alaqileshtuq.

Uyghur élide xelqning bolupmu déhqanlarning eydiz bilimliri heqqidiki chüshenchisining qaysi derijide ikenlikige xotenlik bu déhqanning jawabliri kupaye bolsa kérek: bu déhqan gerche eydizning nashayan ish we nashayan kishilerdin yuqidighan yuqumluq késel dep bilsimu uning aldini qandaq élish heqqide héchnéme bilmeydiken, emma u bir nuqtini toghra éytti.

Déhqan: “Hökümet mushundaq nashayan ishlarni élip baridighan jaylar we ademlerni tosisa, bu késelning yuqushini tosup qalghili bolarmikin deymina”

Biz yene el'ichi eydizge qarshi turush teshwiqat we meslihet sorash merkizi-yarip torining bashqurghuchisi exmet qurban ependi bilen alaqileshtuq, u gerche eydizning tarqilishini kontrol qilishta bir qisim xizmetler ishliniwatqan bolsimu emma emeliy heriket qilidighanlarning cheklik boluwatqanliqini bildürdi.

Oxshash jinsliq muhebbetleshküchiler, bolupmu bechchiwazlarning Uyghur élidiki eydiz tarqitiwatqan yéngi bir aktip kishiler topigha aylan'ghanliqidek bir yéshi mesilide Uyghurlarning qanchilik rol oynawatqanliqini sorighinimizda, exmet ependi “Gerche bechchiwazliq, oxshash jinsliqlar muhebbetlishish ehwali Uyghurlarda qismen mewjut bolsimu, Uyghur élide melum bolghanlarning köp sandikisi yenila xitaylar,Uyghurlardiki milliy we diniy exlaq ramkilirining bu xil chektin ashqan ehwalning u derijide kéngiyishige yol qoymaydu dep oylaymen” dédi.

Uyghur élide eydiz tarqalghinigha 15 yil boldi, Uyghur élide eydizning aldini élishta ashkara nerse peqet hökümet teshwiqati emma, eydiz teshwiqatning emeliy netijisi-yoshurun
Xelqning eydizge bolghan tonushining zadi qanchilik ikenliki-yoshurun
Eydizler sani-mewhum
Eydiz yuqumdarlirining milletler nisbiti- yoshurun
Yuqush yolliri-yoshurun
Kélish menbesi-namelum
Eydiz bolghanlarning saqliq we turmush ehwali-namelum
Eydiz bolghan balilar ehwali-namelum
Eydiz bolghanlarning heq hoquqini qoghdash, köngül bölüsh we dawalash-nisbi, yéterlik emes
Eydiz bolghanlarni tertiplik qanunluq bashqurush-bu heqtiki nizam yéngidin maqullandi

Eydizning yuqush weziyiti omumiy jehettin yenila namelum, halbuki ashkariliniwatqan nuqtilar Uyghur élide eydiz yuqum weziyitining xitay metbu'atlirida körsitilgendin we kishilerning qiyasidinmu xeterlik ikenlikidin signal bermekte.