Ürümchide Uyghurlar olturaqlashqan mehelliler chéqilmaqta

Xitay hökümet da'iriliri bultur qeshqer shehiride, yerlik Uyghurlarning hem xelq'ara jem'iyetlerning naraziliqigha qarimastin, "öyler konirap ketti, yer tewreshke chidimaydu" dégen sewebler bilen, Uyghurlar zich olturaqlashqan qeshqer konisheher rayonidiki qedimiy öylerni chaqqan idi. Bu yil 7 - ayda yene ürümchi shehiridiki Uyghurlar zich olturaqlashqan tengritagh rayoni, saybagh rayonidiki Uyghur mehelliliri "su, tok, tebi'iy gaz esliheliri yürüshleshmigen" dégen sewebler bilen chéqilip, bu jaylardiki Uyghurlar tarqaqlashturulghan.
Muxbirimiz mihriban
2010.07.07
urumqi-qurulush-305 Ürümchide uyghurlar toplushup olturaqlashqan rayunda chéqiliwatqan binadin bir körünüsh
AFP Photo

Xitayning shinxu'a tor bétining 6 - iyuldiki xewiride déyilishiche, bu yil yaz peslide Uyghur aptonom rayonining merkizi bolghan ürümchi shehirining tengritagh we saybagh rayonlirida, 5 yil ichide texminen 30 milyard yü'en meblegh sélinip, rayondiki kona öylerni chéqish ishi tamamlinip, bu jaylardiki texminen 200 ming ahalining bashqa jaylargha köchürülüshi pilanlan'ghan.

Xewerde déyilishiche, tengritagh rayonidiki hazir xitaylar teripidin "xéyji'asen" dep atilidighan ilgiri Uyghurlar "tashbulaq" dep ataydighan Uyghurlar zich olturaqlashqan mehellidiki 1500 a'ile bu yil yazda köchürülidiken. Saybagh rayonigha qarashliq yamaliq téghi rayonidiki Uyghurlar bultur yazdin bashlapla köchürülüshke bashlighan bolup, yamaliq téghidiki gülistan mehellisidiki Uyghurlarning köpchiliki bu yerdin bir kilométir yiraqliqtiki jaygha köchürülüp waqitliq öylerge olturaqlashturulghan.

Xewerde déyilishiche tashbulaq yeni xéyji'asen rayonidiki öylerning zor köpchiliki 40 yildin ashqan kona öyler bolup, bu öylerning köpchilikide yerlik Uyghurlar birnechche ewlad bir qoruda olturaqlashqan iken.

Xewerde ürümchidiki Uyghurlar zich olturaqlashqan mehellilerdiki öyler chéqilip, rayondiki ahalilerni bashqa jaylardiki bina öylerge tarqaqlashturup orunlashturushtiki seweb chüshendürülüp, " bu mehellilerdiki öylerning zor köpchilikide yürüshleshken tok, su, tebi'iy gaz turubiliri bolmighini üchün, hökümet rayondiki Uyghur qatarliq milletlerge azade turmush muhiti yaritip bérish üchün ularni bu xil esliheliri toluq bolghan bina öylerge köchürmekte. Buningdin bashqa yamaliq téghi qatarliq jaylardiki ahaliler köchürülgendin kéyin bu jaylargha köchet tikilip sheher muhiti güzelleshtürülidu" dep izahlan'ghan.

Emma nöwettiki Uyghur weziyitini hem xitay hökümitining rayonda yürgüzüwatqan siyasitini yéqindin közitip kéliwatqan bir qisim kishiler xitay hökümet da'irilirining bultur qeshqerde, bu yil ürümchide élip bériwatqan bu xil Uyghurlar zich olturaqlashqan mehellilerdiki Uyghurlarni her xil bahaniler bilen köchürüshidiki asasi seweb, emeliyette rayondiki yerlik ahale bolghan Uyghurlarni öz medeniyet muhitidin ayriwétish, ularni tarqaqlashturush, bu jaylargha köplep xitay köchmenlirini yötkep kélishke purset hazirlash, bu arqiliq rayonning uzun muddetlik eminlikige kapaletlik qilish üchün ikenlikini ilgiri sürmekte.

Amérikidiki puqralar küchi teshkilatining bashliqi yang ji'enli ependi hem chet'ellerdiki Uyghur pa'aliyetchiliridin, amérikidiki élshat hesen ependiler mushu xil qarashtiki kishiler bolup, bügün ular radi'omiz ziyaritini qobul qilip, öz qarashlirining otturigha qoydi.

Yang ji'enli ependi Uyghur mehellilirining chéqilishi heqqidiki qarashlirini otturigha qoyup mundaq dédi.

"Xitay kommunist hökümitining eng qorqidighini Uyghurlarning özige xas milliy étiqadi, milliy örp - aditini saqlap qélishtin ibaret milliy tuyghusining küchiyip kétishi. Bultur rayonda yüz bergen " 5 - iyul ürümchi" weqesi kommunist hökümetning bu xil ensirishini téximu kücheytiwetti. Xitay hökümiti ashu xil topliship olturaqlashqan Uyghur mehellilirini bu xil milliy rohni yétildüridighan, urghutidighan menbe dep qarimaqta. Shunga bu 60 yildin buyan, rayon'gha köplep xitay köchmenlirini köchürüp kélip, Uyghurlarni öz zéminidiki az sanliq milletlerge aylandurup qoydi. Mana emdi Uyghurlar zich olturaqlashqan rayonlardiki Uyghur mehellilirini chéqip, rayondiki Uyghurlarni tarqaqlashturush, arqiliq rayonda uzun muddetlik eminlikini emelge ashurmaqchi boluwatidu."

Élshat ependi sözide, xitay hökümitining Uyghurlar zich olturaqlashqan jaylarni chéqishining emeliyette Uyghurlarning medeniyitini suslashturush üchün ikenlikini ilgiri sürdi.

Élshat ependi yene xitay hökümitining bu siyasitini isra'iliyining sherqiy yérulasalim rayonida ereblerni köchürüsh siyasiti bilen sélishturup, buning xitay hökümitining rayonda öz hakimiyitini mustehkemlesh üchün qolliniwatqan tedbiri ikenlikini ilgiri sürdi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.