Бир уйғур зиялийниң 'уйғур қара нопуслар' мәсилиси һәққидики көзитишлири

Youtube Дин елинған бу сүрәттә, 18 - ийул, үрүмчи кочисида бир бовақ балиси билән кетип барған чирайи сулғун бир уйғур айалниң көрүнүши.

Әслидә маарип саһәсидә хизмәт ишлигән, һазир тиҗарәт иши билән чәтәлгә чиққан абдураһман қасим исимлик бу кишиниң билдүрүшичә, нөвәттики йеңи мәсилиләрдин бири, уйғурлар арисида шәкиллинип вә кеңийип бериватқан қара нопуслар мәсилисидур.

Униң билдүрүшичә, нопуссиз уйғурларниң көпинчиси балилар вә өсмүрләр; аз бир қисми яшлар вә чоңлар. Мәсилиниң келип чиқиш сәвәблирини абдураһман қасим бир қанчә нуқтидин чүшәндүриду. Биринчиси, нопусқа елишта тәләп қилинидиған нопус испат хети. Нопус испат хети елиш үчүн һамилдар аяллар дохтурханида йәңгиши керәк; хели бир қисим уйғурлар дохтурханиға бериш имканидин мәһрум яки бериишни халимайду, туғут испат хети болмиғини үчүн нопуссиз қелиш нөвәттики нопуссиз қелишниң асаслиқ сәвәби.

Абдураһман қасимниң билдүрүшичә, нопуссиз балилар нөвәттә мәктәпләрдә оқуш имканиға игә, әмма бу хил йол қоюшни буниңдин кейинму давамлишиду дейиш тәс. Болупму оттура мәктәпкә чиқип алий мәктәпкә емтиһан бериш мәзгилигә кәлгәндә, нопуссиз балилар мәсилиси техиму чоң бир мәсилигә айлиниши мумкин. Нөвәттә, салаһийәт кенишкисини йенида көтүрүп йүрмигини үчүн қамақта йетиватқан әһваллар нәзәрдә тутулса, бу балиларниң кәлгүси һәққидә әндишә қилмаслиқ мумкин әмәс.

Абдураһман қасимниң қаришичә йәнә, нопуссизлиқ мәсилисиниң шәкиллинишидә туғут испат хети болмаслиқ сәвәбидин башқа, бир түркүм яшларда хитайниң миллий сияситигә җүмлидин планлиқ туғут сияситигә аңлиқ түрдә, үнсиз шәкилдә қарши туруш һәрикити мәвҗут. Чүнки булар уйғур елида хитай нопусиниң үстүнлүкни игиләп кетишини уйғур вәзийити үчүн әң хәтәрлик тәһдит дәп қариғучилардур.

Абдураһман йәнә, тутқундин қечиш, җазадин қечиш, һашардин қечиш вә намратлиқтин қечиш қатарлиқ амилларниму уйғур җәмийитидә қара нопуслуқ мәсилисини еғирлаштуруватқан сәвәбләр қатарида көрситип өтти.

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.