Америка дөләт мәҗлисидә уйғурларға берилгән өлүм җазалири һәққидә қарар лайиһиси оттуриға қоюлди

Америка парламент бинасиниң сиртқи көрүнүши.

Бу қарар лайиһиси, кирис симис (Chris Smith), җеймис микговорен (James McGovern), билл делахант (Bill Delahunt ), вә фрак волф (Frank Wolf) қатарлиқ 4 нәпәр палата әзасиниң имзаси билән оттуриға қоюлған вә тонуштурулған.

Қарар лайиһиси мундақ башлиниду: "биз авам палата әзалири хитай хәлқ җумһурийитиниң, 5 ‏- июл вәқәсидин кейин уйғурлар үстидин иҗра қиливатқан халиғанчә тутқун қилиш вә өлүм җазалирини хәлқара тәрипидин етирап қилинған инсан һәқлири вә қануний тәртип өлчәмлиригә хилап дәп қараймиз."

Қарар лайиһисиниң баш қисмида 5 ‏- июл вәқәсиниң тинчлиқ шәклидики намайиш билән башланғанлиқи вә униң бастурулғанлиқи әскәртилгән; 5 ‏- июл күнидики уруш чеқиш вәқәси болса, хитай һөкүмитиниң йиллардин бери иҗра қилип кәлгән кәмситиш сияситиниң нәтиҗиси дәп көрситилгән.

Қарар лайиһисидә йәнә, хитайниң уйғур райониға милйонлап көчмән йөткигәнлики, бу арқилиқ уйғурларниң миллий кимлик вә миллий мәдәнийитини йоқитишқа урунғанлиқи, уйғурларниң яш әмгәк күчлирини, мәҗбури һалда, хитай өлкилиридики начар иш орунлириға йөткигәнлики, мана мушуниңға охшиған иҗраатлар сәвәбидин уйғур районида миллий зиддийәтниң кәскинләшкәнлики баян қилинған.

Қарар лайиһисидә, 5 - ‏июл вәқәсиниң баш ахири вә униңдин кейинки вәзийәт обйектип вә тәрәпсиз шәкилдә баян қилинғандин кейин, хитай һөкүмитигә қарита тәнқид вә чақириқлар баян қилинған. Лайиһиниң бу қисмида мундақ дейилиду: "биз бигунаһ инсанларға қаритилған зораванлиқ һәрикәтлирини қаттиқ әйибләймиз; җинайәт өткүзгәнләрни җазаға тартилиши керәк дәп қараймиз. Әмма җаза чоқум хәлқара инсан һәқлири вә қануний өлчәмлиригә уйғун болуши керәк. Хитай һөкүмити хәлқара қанунға хилап һалда йүргүзиватқан өлүм җазалирини тохтитиши керәк."

Лайиһидә йәнә мундақ дейилгән: "хитай хәлқара келишимләрдики мәҗбурийәт вә вәдилиригә асасән, 5 ‏- июл вәқәсидин кейин тутқун қилинғанларниң тизимликини хәлқара қизил крисит җәмийитигә тапшуруши керәк; хәлқара тәкшүрүш гурупписи вә ахбарат саһәсиниң 5 ‏- июл һәққидики сотларға қатнишиши вә назарәт қилиши керәк."

Қарар лайиһисидә сотлиниватқан мәһкумларниң адвокат тутушиға вә аилә тавабати билән көрүшишигә йол қоюши тәкитләнгән.

Қарар лайиһисидә йәнә, америка президентиниң, қанунсиз өлүм җазалириға кәскин тон билән қаршилиқ билдүрүши, тибәт вә үрүмчидә америка консулханиси ечишни қайта оттуриға қоюшини; хитайдики америка әлчиханисиниң 5 ‏- июл сотиға қатнишип, сотниң қанунийлиқини көзитиш үчүн, хитай һөкүмитигә илтимас сунуши тәләп қилинған.

Мәзкур қарарнамә, түнүгүн америка авам палатасида тонуштурулған. Келәр һәптә бу лайиһә музакиригә сунулуп авазға қоюлиду; әгәр аваз үстүнликигә еришәлисә, америкиниң 5 ‏- июл вәқәси һәққидики ениқ мәйдани сүпитидә елан қилиниду. Һазирға қәдәр 5 ‏- июл вәқәси һәққидә 50 кә йеқин дөләт вә тәшкилатлар ипадә билдүрди. Буларниң ичидә уйғурлар тәрәптә, әң қаттиқ позитсийә билдүргини түркийә җумһурийитидур.

Америка һазирға қәдәр бу һәқтә бирқанчә қетим ипадә билдүргән; әмма бу ипадиләр, уйғур тәшкилатлириниң күткән үмидлиригә җаваб болалмиған иди. Көзәткүчиләрниң ейтишичә, әгәр авам палатиға сунулған юқирқи лайиһә тәстиқтин өтсә, бу америкиниң 5 ‏- июл вәқәси һәққидики әң ениқ, әң кәскин тәләппуздики позитсийиси һесаблиниду.

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.