Uyghurlar her jayda yer-zéminliridin mejburiy ayrilmaqta

Yeni ghulja nahiyisidin qurultay wekili bolup kelgen muhemmedjan ömer muxbirlargha qilghan sözide, yézilarda emeldarlarning hoquqidin paydilinip yer-zéminlarni höddige bérishte zor payda éliwatqanliqini ashkarilidi. Istansimiz muxbirlirining yéqinqi yillarda mezkur mesilige da'ir Uyghur élining her qaysi jayliridin igiligen melumatliridin, Uyghur déhqanlarning yer-zéminlirining talan-taraj qilinishi, peqet yerlik parixor emeldarlarghila chétishliq mesile bolupla qalmay, xitay hökümitining Uyghur élide omumyüzlük yolgha qoyuwatqan siyasetliri bilen munasiwetlik éghir bir mesile ikenlikini ispatlap turidu. Uyghurlarning yer-zémin dewasigha a'it axbaratlirimizni muxbirimiz gülchéhre eslitip ötidu.

Yer zémin hoquqi mesilisi Uyghur élining her qaysi jaylirida oxshimighan derijide mewjut bolghan, négizlik mesilining biri nöwette radi'omizda tarqitilghan bu heqte toluq yip uchigha ige, jeryan hem netijiliri heqqidiki melumatlar bir qeder tepsiliy shundaqla inkas hem ghulghula qozghighan weqeliklerni eslitip ötüshke toghra kélidu.

Ilida...

Xitay xewerliride bu yil iyulda sabiq partkom sékrétari jaw bawxu'a we uning du familiylik ashnisining 2009 yilidin buyan ili teweside élip bérilghan “Halqima tereqqiyat qurulushi” bahaniside yer sodisi qilip, nurghun para alghanliqi ashkarilinip, jaw bawxu'a ikki yil kéchiktürülüp ölüm jazasigha, du 15 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqi ashkarilan'ghan idi. Jaw bawxu'a we dular “Halqima tereqqiyat qurulushi” éhtiyaji namida ghulja shehiri we sheher etrapidiki yéza we nahiyilerdiki bagh-waranliq mehelliler hem déhqanlarning méwilik baghliri, tagh baghridiki binemlerni déhqanlarning qolidin xitay sodigerler hemde xitay shirketlirige erzan bahada mejburiy sétip élip bérip, aridin ikkisining alghan paydisi jem'iy 55milyon yüen'ge yetken.

Uning aldida, yeni 2009 yili ghulja nahiyisining örük makani dep nam alghan turpanyüzi yézisining yuqiri turpanyüzi kentidiki 10 nechche a'ililikning örüklük baghliri béyjing chingxu'a shirkiti teripidin sayahet rayoni qilip échish namida mejburiy igiliwélin'ghan idi. Eyni chaghda béghini sétip bérishke unimighan nuri isimlik boway bu heqte bizge melumat bergen shundaqla anglighuchilirimizni uzun ötmey bu boway kadirlarning bésimi hem tehditliri seweblik tuyuqsiz qozghalghan yürek késili bilen jan üzgenlikidin xewerdar qilghan iduq.

Nuri aka ölüp kétishning aldida, özining we balilirining dölet qanunini nahayiti yaxshi bilidighanliqini, shunga yéziliq hökümetning bu xil yolsizliqigha nisbeten qanun arqiliq özini qoghdaydighanliqini, bu heqsizliqni soraydighan qanunning barliqigha ishinidighanliqini bayan qilghan idi.

Radi'omiz igiligen bashqa uchurlardin melum bolushiche, déhqanlarning küchlük erzi we qarshilishishi netijiside, bezi jaylardiki hökümet da'iriliri mesile yüz bergen yézisigha intizam tekshürüsh ömiki ewetip, déhqanlar erz qilghan yéza kadirliri üstidin tekshürüsh élip barghan bolsimu yene bezi jaylardiki hökümet da'iriliri mes'ul kadir we emeldarlarni bashqa idarilargha yötkiwétish, déhqanlargha toluqlima pul namida kélish menbesi éniq bolmighan pullarni bérish arqiliq mesilini hel qilishqa urun'ghan. Hetta bezi jaylar erz qilghuchi déhqanlarni jazalap türlük soraq hem bésimlar élip bérip tehdit salghan. Nahiyilik hökümet da'irilirining mesilini bundaq hel qilishi déhqanlarning naraziliqini téximu qozghap, déhqanlarning yuqiri derijilik hökümet orunlirigha yéza kadirliri üstidin erz qilishigha seweb bolghan.

Ötken ay we uningdin ilgiriki programmilirimizda chapchal nahiyisi kan yézisigha qarashliq 5000 mo toqayliqning 2011-yilidin bashlap nahiyilik orman idarisi hem yéziliq hökümettiki bir qisim emeldarlar teripidin ichkiri ölkilerdin kelgen xitay tijaretchiliri hem ghulja shehiridin kelgen sodigerlerge sétip bérilishi weqesi hem yéza kadirlirining parixorluq qilmishi heqqide erzdar dilmurat muslin hem bashqa déhqanlarning naraziliq inkasliri heqqide melumat bergen iduq.

Biz yene béyjingda erzni dawamlashturuwatqan dilmurat muslin hem uning a'ilisidikilerning da'iriler teripidin tehditke uchrighanliqi heqqidimu xewer bergen iduq.

Déhqanlarning bildürüshiche, dilmurat muslin üch aydin buyan déhqanlargha wakaliten, yézidiki weyran qilin'ghan toqayliq hem yéza kadirlirining parixorluq qilmishi üstidin erz qilip ürümchi, béyjing qatarliq jaylarda yürüp, her xil qiyinchiliqlar ichide erzini dawamlashturuwatqan bolup, dilmurat muslin bu qétimqi erzi üchün özining shexsiy traktorini 70 ming yüen xelq puligha sétiwetken.

Öz kimlikini ashkarilashni xalimaydighan bir déhqan yézidiki déhqanlarning yéziliq hökümet da'irilirining bésimi hem tehditlirige qarimay, ular üchün béyjingda erzini dawamlashturuwatqan dilmurat muslin'gha öz chamining yétishiche pul yighish qilip ewetip bergenlikini, bu arqiliq erzdarlarning uni dawamliq qollaydighanliqini medet béridighanliqini bildürgen idi.

Qeshqerde...

Melum bolushiche, 2012-yili etiyaz mezgilide qeshqer shamalbagh yéziliq hökümet, shamalbagh yéziliq merkizi bashlan'ghuch mektipini kéngeytip qurush dégen nam bilen, shamalbagh mehellisidiki100 nechche a'ilini öy-makanlirini yéziliq hökümetke ötküzüp bérishke mejburlighan.

Yéziliq hökümet ulargha esli bazar bahasi 3000 somdin artuq yer zéminining ornigha her bir kwadrat métir yer üchün 750 somdin tölem bérilidighanliqini shu rayondiki bina öylerdin turalghu öy bérilidighanliqini wede qilip toxtam imzalashqa mejburlighan. Yéziliq hökümetning qorqutushi we bésimi bilen bu yil 5-ay mezgilide bir qisim öy igiliri toxtamgha qol qoyghan bolsimu ulargha toxtamda bérilish wede qilin'ghan pulning bir qismi tutup qélin'ghan. Da'iriler ularni shamalbagh baziridin yiraq bolghan chet yaqa jaydiki töwen kapaletlik sheher ahaliliri üchün sélin'ghan erzan bahaliq öylerge köchüshke mejburlighan.Bu öylerge köchüshni ret qilip, qeshqer, ürümchi qatarliq jaylargha erz qilghan Uyghurlar bolsa türlük tehdit, bésim, qorqutushlargha uchrimaqta iken.

Mushuninggha oxshash weqeler ilgiri kéyin Uyghur élining hemme jaylirida yüz bérip kelmekte. Bu weqeliklerning bezi bir qismi parixor kadirlarning heddidin ashqan qanunsiz qilmishlirining pash bölishi bilen su yüzige chiqsa yene beziliri béyjingghiche barghan erzdarlarning shikayetliri netijiside ashkarilanmaqta shundaqla da'irilerning chirik emeldarlarning qilmishlirini tekshürüshige seweb bolmaqta.

Toqsunda...

Bu yil-2 ayning-9 küni toqsun nahiyisining gholboyi yézisidiki 410 ming mo yayliqi we 68 qoro-qotini xitay köchmenliri teripidin igiliwélin'ghan 84 a'ile charwichidin 40 nechche kishi, Uyghur rayonluq partkomning aldigha toplinip jim olturuwélish arqiliq naraziliqni bildürgen.

Bu 40 nechche neper toqsunluq Uyghur charwichining radi'omiz muxbirigha bergen melumatliridin ashkarilinishiche, xitay hökümiti bularning yaylaqlirining tartiwélinishigha köz yumupla qalmastin, belki yene 88-nomurluq mexsus höjjet chüshürüp, Uyghur charwichilarni yaylaqlirini shertsiz bikarlashqa buyrughan. Bu naraziliq herikitige qatnashqanlar 5-künige kelgende toqsundin kelgen da'iriler teripidin qayturup kétilgen idi.

Toqsunluq charwichilar özlirige hésdashliq bildürgen bir qisim da'irilerning tewsiyisi boyiche, ötken yili saylam ötküzüp, 4 kishini özlirining wekili qilip békitken. Charwichilar ürümchidin qayturup kélin'gendin kéyin da'iriler aldi bilen bu töt wekilni soraq qilip, ulargha tehdit salghan. Bu töt wekilning salahiyet kinishka we qol téléfonlirini tartiwalghan. Bu arqiliq ularning muxbir bilen alaqilishishi we seperge chiqishigha cheklime qoyghan.

Xotende...

Qaraqash nahiyiside xitay da'irilirining bultur 11-aydin bashlap élip bériwatqan sheher kéngeytip qurush qurulushini xitay hökümiti “Xoten qaraqash xelqining oqush, turmush, dawalinish ishlirini yükseldürüshni meqset qilghan eminlik qurulushi” dep teshwiq qiliwatqan bolsimu, emma déhqanlarning inkasliridin mezkur qurulushning xitay köchmenlirini yötkesh üchün élip bériwatqan teyyarliq ikenliki, shundaqla bu pilanning déhqanlarning yer we jan béqish menbesidin ayrilish bedilige emeliyleshtürülüwatqanliqi, hetta yer sürüshtin ibaret adaletsiz tedbir tesiride kentler ara déhqanlar arisida toqunushlar kélip chiqiwatqanliqi melum bolghan idi.

Aqsaray yézisining her qaysi kentliridiki déhqanlarning inkasigha qarighanda, aqsaray yézisidin 40 tin köprek déhqan, yerliri bilen teng bughday we yangaqlirini hésabsizla hökümetke ötküzüp bérishke narazi bolup kent, yéza, nahiye, hetta wilayetkiche erz qilip barghan. Emma, ular bu jeryanda hökümet da'irilirining tehditige, hetta beziliri saqchilarning tutqun qilishigha uchrighan iken.

Yéridin ayrilghan bir déhqanning bildürüshiche, qaraqash nahiyisini kéngeytish qurulushigha peqet Uyghurlar zich olturushluq yézilardin yer sürüp bérish orunlashturulghan bolup, 12-déwiziye 47-polki, qoychi, yawa, qarasay qatarliq xitaylar köp yézilar yer ötküzüp bérishke orunlashturulmighan iken.

Ötken yili 7-ayda b d t ashliq-yéza igilik orgini körsetme maqullap, her qaysi dölet hökümetlirining iqtisadi échish pa'aliyetliride yerlik xelqning qanunluq igidarliq hoquqini qoghdashni we uni étirap qilishni telep qilghan.

B d t ning 40 betlik körsetmiside, her qaysi hökümetlerni“Tehdit we xilap qilmishlargha qarshi qanunluq igidarliq hoquqini qoghdash, bu mesilidiki ixtilaplarni“Ünümlük we qobul qilarliq wasitilerni qollinip hel qilish” qa chaqirilghan. Mezkur körsetme del Uyghur teshkilatlirining xitayni tenqidlep, uning Uyghur élide yerlik xelqni öy-makanliridin köchüshke mejburlawatqanliqi, ularning öy-makan, térilghu yer, yaylaq, orman, aq yerlirini xitay shirketliri we köchmenlirige élip bériwatqanliqini ilgiri sürüwatqan mezgilde qobul qilin'ghan.

Körsetmide yene, gheyriy dölet apparatlirining jümlidin, karxanilarning kishilik hoquq we igidarliq hoquqigha hörmet qilish mes'uliyiti barliqi ilgiri sürülüp, hökümetlerni yer-zémin toxtamlirida ochuq-ashkara bolushqa, yerlik xelqning meslihetini élishqa we ayallarning yer igidarliq hoquqini qoghdashqa chaqirghan.

Xitay kompartiyisining 18-qurultiyida Uyghur déhqan charwichilarning yer-zéminlirini sétishqa mejburliniwatqanliqi, parixor emeldarlarning hoquqidin paydilinip qanunsiz yer zémin sodisi arqiliq yerlik xelqni qaqti-soqti qilip köp nepke érishiwatqanliqidek ehwallarning Uyghur wekil muhemmetjan ömer teripidin otturigha qoyulushi hökümetning qanun arqiliq bu xil parixorluq we yolsizliqlarni tüzitishige ümid bilen qarawatqan Uyghurlarning ishenchini ashurmaqta.