Uyghur rayonida échilghan bir qétimliq yépiq sotning ich yüzi

Melumatlargha qarighanda Uyghur aptonom rayonida 1990-yillardin bashlap “Döletni parchilash, milliy bölgünchilik we qanunsiz diniy pa'aliyet” qatarliq jinayetler bilen eyiblen'gen bir qisim Uyghurlar “Yépiq sot” usuli bilen bir terep qilin'ghan.
Ixtiyariy muxbirimiz qutlan
2013.01.08
urumchi-weqesi-sotlanghan-balilar-305.jpg 5-Iyul ürümchi weqesi munasiwiti bilen sotlan'ghan balilar.
CCTV

Yépiq sot xitayda siyasiy jinayetchilerni sotlash usulining biri bolup, igilen'gen xewerler we shahitlarning melumatlirigha qarighanda, yéqinqi yillardin buyan Uyghur aptonom rayonida keng omumlashqan iken. Undaqta, atalmish “Yépiq sot” qandaq élip bérilidu? uning konkrét jeryani we ich yüzige némiler yoshurun'ghan?

Bu heqte Uyghur élide échilghan bir qétimliq “Yépiq sot” qa qatniship, sotning pütkül jeryanigha shahit bolghan nuri ependi bilen söhbet élip barduq.

Nuri ependining bildürüshiche, u 1999-yili 8-ayning otturilirida Uyghur élining jenubiy wilayetlirining biride échilghan bir qétimliq yépiq sotqa qatnashqan. Shu qétimliq yépiq sotta “Döletni parchilash jinayiti” bilen 11 neper Uyghurgha höküm élan qilin'ghan. Mexsus bilet tarqitish usuli bilen peqet sotlan'ghuchilarning a'ile tawabi'atlirinila sotqa qatnishishqa ruxset qilghan. Sotlan'ghuchilar ichide emdila 30 yashqa kirgen bir Uyghur ayalgha muddetsiz qamaq jazasi höküm qilghan, qalghan 10 Uyghurgha 4 yildin 15 yilghiche muddetlik qamaq jazasi bérilgen. Nuri ependining körsitishiche, muddetsiz qamaqqa höküm qilin'ghan yash Uyghur ayal aqsu shehiri ayköl yézisining sayériq kentidiki imin hashim isimlik kishining ayali iken. Imin hashim “Döletni parchilash qilmishi bilen shughullandi” dégen guman bilen xitay saqchi da'iriliri teripidin 1998-yili öz kentide tutqun qilinidighan chaghda qarshiliq körsetkechke neq meydanda étiwétilgen iken. Uning ayali shu qétim tutqun qilinip, bir yil ötkendin kéyin yoldishi imin hashimning “Döletni parchilash qilmishlirigha yardemleshken” dégen jinayet bilen muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan iken. Nuri ependining bayan qilishiche, bu ayal tutulghanda éghir ayaq bolup, türme doxturi teripidin mejburiy opératsiye qilinip 6 ayliq bolghan hamile chüshürüwétilgen iken. Opératsiye hapila-shapila qilin'ghachqa, doxturning qaychisi u ayalning qorsiqida untulup qalghan. Bir hepte ötkendin kéyin qayta opératsiye qilinip opératsiye qaychisi éliwétilgen iken.

Nuri ependi yene atalmish “Siyasiy jinayet” bilen sotlan'ghan 11 neper Uyghurning putlirigha choyun top ésilghan éghir ishkelni sörep merdanilik bilen sot meydanigha kirgenlikini, qoralliq eskerler ularning bashlirini töwen'ge bésip tursimu, qeddini tik tutushqa tirishqanliqini shundaqla shekil üchünla échilghan bu sotqa pisent qilmighanliqini eslep ötti. Uning tekitlishiche, bash sotchi axirqi hökümni oqup bolup ularning pikrini sorighanda, tuniyaz isimlik Uyghur yigit qeyserlik bilen: “Bizning üstimizdin chiqarghan höküminglar heqqide bu yerde gep qilghanning qilche paydisi yoq. Eger pikrimizni bilmekchi bolsanglar, peqetla xelq'aradin teklip qilghan aqlighuchi adwokatqa deymiz!” dégen.

Nuri ependi buningdin 13 yil burun qatnashqan bu yépiq sotni eslep, sot jeryanining peqetla bir shekil ikenlikini, siyasiy jinayet bilen eyiblen'güchilerning özini aqlaydighan héchqandaq pursetke érishelmeydighanliqini, höküm sottin ilgiri mexpiy halda békitilip bolidighanliqini tekitlep ötti.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.