Türkiye téliwiziyiside Uyghurlar mesilisi

2 Sa'et dawam qilghan bu programmigha TVNET téliwiziyisining xadimi yüsüp armaghan ependi riyasetchilik qildi. Bu programma sün'iy hemrah arqiliq neq meydandin tarqitildi.

TVNET Téliwiziyisi yéngi shafaq gézitining bir tarmiqi bolup, türkiye hökümiti yéqindin qollap kéliwatqan téléwiziye qanallardin biri dep qaralmaqta.
Dochant doktur erkin emet ependi programma riyasetchisining Uyghurlar we sherqiy türkistan heqqide sorighan so'allirigha jawab berdi.

Erkin emet ependi Uyghurlarning tarixtiki roli Uyghurlarning tarixta qurghan döletliri we sherqiy türkistanning ottura asiyadiki istratégiyilik ehmiyiti heqqide söz qilghandin kéyin Uyghurlarning hazirqi ehwali we qiyinchiliqliri, xitay hakimiyitining Uyghurlar üstidin élip bériwatqan basturush heriketliri, Uyghurlarni assimliyatsiye qilish siyasiti, hazirqi weziyettiki Uyghur mesilisining dunya küntertipige kélishidiki asasi sewebler, rabiye qadir xanimning chet'elge chiqip dunya Uyghur qurultiyining re'isi bolghandin kéyinki Uyghur mesilisining xelq'arada bösüsh xaraktérlik bir pelle yoqiri kötürülgenliki, amérika we yawropaning Uyghur mesilisige qiziqiwatqanliqi heqqide söz qildi.

Programma jeryanda, TVNET téliwiziyisi muxbirining istanbul kochilirini aylinip yürüp xelq ammisidin sherqiy türkistan heqqide némilerni bilisiz dégen so'aligha jawab bergenlerning pikirlirini anglatti. Bezi kishiler u yerde Uyghur qérindashlirimiz bar, ular musulman xelq, xitaylar teripidin zulumgha uchrawatidu, dep jawab bergen.

Köpinche kishiler Uyghur we sherqiy türksitanni yaxshi bilidighanliqini bildürgen, bolsimu bir qisim kishiler u yerni bilmeymen, melumatim yoq, dep jawab bergen, bir yash türk bu heqte mundaq dégen: xitay hökümitining qol astida éziliwatqan sherqiy türkistan xelqining hadisilirini bilimen, ular peqet musulman bolghanliqi üchün u yerde zulum ‏ - iskenjige uchrawatidu, elwette kelgüside yeni, qachan xitaygha démokratiye kelse shu chaghda ulargha heq ‏ - hoquq bérilidu dep oylaymen.

Yene bir kishi mundaq dédi: u yerde xitay bésimi astida qalghan musulman türkler bar, ularning bir qismi bashqa döletlerge köchüp ketti, bir qisimliri türkiyide yashawatidu.

Bashqa bir kishi mundaq dédi: men ularni bilimen, ularning ehwalining yaxshi emeslikini, qiyin ehwalda qalghanliqini bilimen, emma éniq bir melumat yoq.

Yene bir yash mundaq dédi: hazir sherqiy türkistanda nechche yillardin biri zulum siyasiti ijra qilinmaqta, yeni hamile ayallarning buwaqliri iskenje qilinish arqiliq qorsiqidin éliniwatidu. Pütkül démokratiye heqliri cheklen'gen weziyette we u yerdiki dini heq - hoquqliri yoq étilgen ehwalda, xitayning kéngeymichilik siyasiti astida, sherqiy türkistandiki türkche atalghular yoq étilmekte we dunyaning küz aldida bir étnik qirghinchiliq ijra qilinmaqta.

Programma jeryanida yene TVNET téliwiziyisi muxbirining sherqiy türkistan hemkarliq jem'iyitining bashliqi isma'il chin'giz we sherqiy türkistan wexpining bash katipi hamut köktürk ependiler bilen Uyghurlar we sherqiy türkistan mesilisi heqqide élip barghan söhbet programmisi qoshumche qilip téléwiziye körgüchilerge teqdim qilindi.

Hamut köktürk mundaq dédi: bügünki künde qeshqer shehiri yeni sherqiy türkistanning nechche ming yilliq tarixqa ige, medeniyet merkizi bolghan kultür paytextimiz mehmut qeshqirining shehiri, tünji musulman türk döliti qaraxaniylarning paytexti bolghan qeshqer bügün tarix sehnisidin öchürülüsh tehditige düch kelmekte. Xitay hökümiti türk ‏kultür ‏ - medeniyitining merkizi bolghan sheherni chéqip ornigha yéngi bina sélishni qarar qilmaqta. Dunyadiki eng ajiz weziyette qalghan pütkül Uyghurlar bu sheherning chéqilishini tosup qélish üchün qolidin kélishche tirishchanliq qilip kelmekte.

Hamut köktürk yene mundaq dédi: türkche olimpiyatqa asas salghan, türkiy tillar diwani dégen qimmetlik eserning yazghuchisi mehmut qeshqirining yurti qeshqerde Uyghurlar öz tili bolghan Uyghur ‏ - türk tilida sözlishelmeywatidu, Uyghurlarning tili, dini, medeniyiti yoq étilish xewpige düch kéliwatidu. Sherqiy türkistanda yashawatqan insanlar türk, islam we dunya medeniyiti üchün muhim töhpiler qoshqan millettur. Insaniyet tarixigha büyük hediyeler bergen xelq. Sherqiy türkistanda yashawatqan 30 milyon türk musulman we insaniyetning eng shereplik we eng pexirlik bir xelqining xitaylar teripidin asta ‏ - asta yoq étilishi we pütkül dunyaning buninggha süküt qilishi xususen, tariximiz, dinimiz, tilimiz, her shey'imiz bir bolghan türk xelqining bu weqege nisbeten süküt qilip turushi sewebidin xitaylarning sherqiy türkistan xelqige élip bériwatqan assimlyatsiye qilish siyasitini téximu tizlitishi bizni bi'aram qilmaqta.

Programma jeryanida yene merhum wetenperwer naxshichi küresh küsenning rabiye qadirxanimni medhiyilep oqughan naxshisi körsitildi.

Programma axirida erkin emet ependi, türkiye hökümitining Uyghur mesilisige köngül bölüshini, shundaqla mushu ayning 28 ‏ - küni xitaygha resmiy ziyaretke barmaqchi bolghan türkiye jumhur re'isi abdullagülge xitab qilip, xitay ziyariti jeryanida, Uyghur mesilisi, shundaqla xitay hökümitining Uyghurlarni assmilyatsiye qilish siyasiti, Uyghurlarning insan heqliri depsendichiliki qatarliq mesililerni otturigha qoyushini chaqiriq qildi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.