Wang lishung ependi 'tarixta xitaydin melike yatliq qilin'ghanliki dölet xitayning zémini' dégen sepsetini ret qildi

 U maqaliside tibet tarixidiki wén chéng melike riwayitidin paydilinip otturigha qoyulghan xata köz qarashlarni ret qilip 'xitay tarixta etraptiki qaysi bir döletke melike yatliq qilghanla bolsa, u dölet shuningdin bashlap xitayning zémini bolup qalghan dégen köz qarash bir qamlashmighan mentiqe' dep jakarlidi.

Wang lishung ependi 1990 ‏- yillarda 'sériq apet' namliq bir kitab yézip xelq'aragha tonulghan idi. Uningdin kéyin tibetlerning en'eniwiy örp-adetlirini tonushturidighan asman ilahigha atap depne qilish' namliq bir kitab yazdi. Uningdin kéyin bolsa ,Uyghurlarni tetqiq qilishqa kiriship, uning tetqiqati bingtu'enning siyasiy arqa körünüshige bérip taqalghanda, xitayning ürümchidiki bixeterlik organliri teripidin qolgha élinip türmige tashlandi. U türmidin chiqqandin kéyin 'shinjang xatirisi' dégen eslimisini yézip xelq'arada élan qildi. Wang lishung ependi bügün bizning ziyaritimizni qobul qilip, tibet tarixidiki 'wén chéng melike' riwayiti heqqide yazghan maqalisini tonushturdi.

Wang lishung ependining éytishiche, u tarixta xitaydin tibetke yatliq qilin'ghan melike riwayiti heqqidiki maqalisini xéli burunla yézip püttürgen bolsimu, emma hazirqidek tibet mesilisige qiziqidighan adem köpeygen shara'itta, andin bu maqalini élan qilidighan purset kelgen. Uning éytishiche, xitaylarda tibet bilen xitayning munasiwitini wén chéng melike tibet xanigha yatliq qilghandin kéyin bashlan'ghan we shuningdin bashlap tibet zémini xitaygha tewe bolghan deydighan köz qarash bar. Men bu maqalemde ,‏‏- deydu wang lishung ependi, ‏- mushundaq köz qarashta bolghan kishilerge, buning bir chong chüshenmeslik ikenlikini bayan qildim. Emeliyette eyni zamanda tibet pütünley bir musteqil dölet idi, belki nahayiti küchlük dölet idi.

Eyni zamanda xitayning tibetke melike yatliq qilghanliqi tibet xitaygha qaraydighan dölet bolghanliqi üchün emes, belki eyni waqitta xitayning tang sulalisi tibetning küchlük riqabitige uchrighanda, tibet bilen muresse qilish üchün quda bolush sheklini qollan'ghan, u héchqachan dölet igilik hoquqi mesilisi emes idi. Eyni zamanda yawropada döletler ara " quda " bolush bir normal ehwal idi. Qaysi bir dölet özining melikisini bashqa bir döletke yatliq qilghanliqi üchün döletlerning térritoriye hoquqida özgirish bolghan emes. Xitaydimu orda emeldarlirining qizini bashqa bir döletke yatliq qilsa, u dölet shuningdin bashlap xitayning zémini bolup qalghan emes, emma xitaylarda xitay qizliri yatliq qilin'ghanliki döletni xitayning zémini deydighan ghelite köz qarash bar. Wang ependi shunglashqa bir maqale yézip bundaq xata köz qarashtiki kishilerge chüshenche bermekchi bolghan.

‏-‏ Xitayning tang sulalisining teyzung xani zamanisida,‏-‏ dep bayan qilidu wang lishung ependi tibet tarixidiki 'wén chéng melike' dégen riwayet heqqide yazghan maqaliside , ‏-‏ shimaldiki türk xanliqining xaqani küchlük xaqan'gha bir melike teqdim qilin'ghandin kéyin, etraptiki musteqil begliklergimu melike teqdim qilish bashlan'ghan. Shuningdin kéyinki bir mezgil ichide, tang sulalisidiki orda beglirining xitay qizliridin etraptiki bashqa döletlerge teqdim qilin'ghan 'melike' sani 15 tin ashqan idi. Eyni zamanda, alliqachan qérip ketken tibet xani songzen'ganpughimu 13 yashliq xitay melikisi yatliq qilin'ghan idi. Eyni zamanda , xitayda tang sulalisini qurghan li famililik türk jemeti etraptiki döletler bilen 'quda bolush' tedbirini qollinip chégraning bixeterlikini saqlap qalghan idi.

Wahalenki, tang sulalisi eyni zamanda özi qudretlik bolghanliqi üchün melike teqdim qilghan emes. Hazir tarixta yüz bergen shu weqelerni burmilap, 'tibetke melike yatliq qilin'ghandin kéyin tibette medeniyet peyda boldi' , 'tibabetchilik, her xil qol-hünerwenchilik, hetta tamaq étish téxnikisimu peyda boldi' , 'shuningdin kéyin tibet xitayning ayrilmas zémini bolup qaldi' dewélish tarixiy pakitlargha uyghun bolmayla qalmay, belki bu bir özini‏ - özi aldaydighan xam xiyal. Xitaydiki tarixchilar epsane bilen tarixni perqlendürelmeydighan halgha chüshüp qalmasliqi kérek.

Wang lishung ependi maqaliside yene, ikki ewlad adem otturisida yüz bergen mundaq bir munazirini neqil keltürgen, uning bayan qilishiche, amérikida yerliship qalghan bir gomindang ofitséri newrisige ' tibet ezeldin junggoning bir qismi, buningdin 1300 yil burunla junggo özining bir melikisini tibetke yatliq qilghan idi' dep telim bergende, yash waqtida méngisige bundaq kona gep singip ketken bu kishining newrisi lyu déng ependi eyni zamanda nipalghimu xitaydin melike yatliq qilin'ghan iken, néme üchün hazir nipalnimu ezeldin junggoning zémini démeysen' dep su'al qoyghan.

Téléfonda bizning awazimiz xitay terepke yaxshi anglanmighanliqi üchün, wang lishung ependige mushu téma toghrisi'ida qoyghan bashqa su'allirimiz waqtinche jawabsiz qaldi.