Ваң лечүәнниң орниға миң җйәнҗуниң алмишидиғанлиқи һәққидики учурлар көпәймәктә

Уйғур аптоном райони парткоминиң сабиқ секретари ваң лечүән.

Шундақла хәвәрләрдә, ваң лечүәнниң орниға һазирқи хитай җамаәт хәвпсизлик министири миң җйәнҗуниң уйғур аптоном райониға партиком секретари қилинип тәйинлиниш еһтимали барлиқи һәққидики хәвәрләр көпийиватқан болуп, бүгүн 29 - декабир күни бошүн тор бекити хоңкоңда чиқидиған "нур гезит"иниң ваң лечүәнниң бейҗиңға йөткилип, униң орниға миң җйәнҗуниң келидиғанлиқи һәққидики хәвирини көчүрүп басқан. Бу 10 күндин буян хитайдики шинлаң, шоху қатарлиқ тор бәтлиридики әркин мәйданлардиму бу һәқтики муназириләр көпийишкә башлиған иди.

Аполлу тор бекитиниң 13 - декабир күнидики хәвиридә, хитай мәркизи һөкүмитиниң ваң лечүәнни йеқинда бейҗиңға қайтуруп келип, униң орниға хитай җамаәт хәвпсизлик министирлиқиниң министири миң җйәнҗуни қоюшни ойлишиватқанлиқи, чиңхәй өлкисиниң һазирқи өлкилик партком секретари чаң венмеңни миң җйәнҗуниң орниға хитай җамаәт хәвпсизлик министирлиқиниң министири қилип бәлгилимәкчи болғанлиқи хәвәр қилинғандин кейин, арқидинла хитайниң шинхуа агентлиқиниң 17 - декабирдики хәвиридә, хитай мәркизи һөкүмитиниң шәндуң өлкиси сиясий кеңәш рәиси син шуйиниң парихорлуқ чириклик делосиға четилғини үчүн вәзиписидин елип ташлиғанлиқи хәвәр қилинғандин буян, хитай тор бәтлиридә ваң лечүәнниң узун йиллиқ сиясий иттипақдиши болған сүн шуйиниң җазалиниши бәлким ваң лечүәнниңму өз вәзиписидин қалдурулуш еһтималини йеқинлаштуруши мумкин дәйдиған қарашларниң көпийишини вә бу һәқтики бәс - муназириләрниң күчийишини кәлтүрүп чиқарған иди.
 
Хитай коммунист һөкүмити, ваң лечүәнни уйғур аптонум райониға партком секритари қилиип тәйинлигән 14 йилдин буян, уйғур аптонум районида мәйли уйғур болсун яки хитай пуқралири болсун, һәммисиниңла ваң лечүәнгә болған наразилиқи күчлүк болуп, ваң лечүән уйғурлар тәрипидин уйғурларни бастуруштики 1 - номурлуқ қатил дәп әйиблинип келиватқан болса, хитайлар тәрипидин шинҗаңдики әң чоң парихор дәп сүрәтлинип келиниватқан иди. Болупму 5 - июл вәқәсидин кейин, уйғур дияридики хәлқниң ваң лечүнгә болған наразилиқи һәссиләп ашқан болуп, урүмчи қатарлиқ шәһәрләрдә йиңнә вәқәси сәвәбидин 2009 - йили 3 - сентәбир күни намайиш қилған хитай пуқралири ваң лечүәнни парихорлуқ, чириклик билән әйибләп, хитай мәркизи һөкүмитидин ваң лечүәнни вәзиписидин еливетишни тәләп қилған иди. Әмма хитай мәркизи һөкүмити әйни чағда үрүмчи шәһириниң партком секритари ли җи вә аптоном районлуқ җамаәт хәвпсизлик идарисиниң башлиқини вәзипидин қалдуруш биләнла чәкләнгән иди.
 

Чәтәлләрдики уйғур тәшкилатлири, ваң лечүәнни әйибләп, "5‏ - июлдики миллий тоқунушниң баш җавабкари ваң лечүән вә униң чоң хәнзучилиқ сиясити, болупму ваң лечүән һөкүмитиниң бу йилларда уйғур елидә йүргүзүп келиватқан қаттиқ бастуруш сиясити, йәрлик хәлқ болған уйғурларниң наразилиқини күчәйтип, 5 - июл вәқәсигә охшаш вәқәләрниң йүз беришигә сәвәб болған" дәп қарап келиватқан иди. Дуня уйғур қурултийиниң ички ишлар мәсули елшат әпәнди зияритимизни қобул қилип, ваң лечүәнниң җинайи җавабкарлиқи һәққидә тохтилип өз қаришини баян қилди.

Елшат әпәнди йәнә, миң җйәнҗуниң ваң лечүәнниң орниға қоюлуш еһтималлиқи барлиқи һәққидики учурларға инкас қайтуруп, уйғур елидин ваң лечүәнниң йөткилип кетип униң орниға йәнә бириниң алмишиши билән мәсилиниң һәл болмайдиғанлиқини, хитай коммунист һакимийитиниң уйғурларға қаратқан бастуруш сиясити өзгәрмәйдикән, уйғур ели вәзийитиниң яхшилиниши мумкин әмәсликини баян қилип өтти.

Уйғур аптоном райониға партком секритари қилинип тәйинлиниш еһтимали болған миң җйәнҗу 2007 - йили 10 - айда хитай җамаәт хәвпсизлик министирлиқиниң министири қилинип тәйинләнгән болуп, 2008 - йили лхасада йүз бәргән "14 - март тибәт вәқәси"ни бастурушқа қатнашқан, 2008 - йиллиқ хитайниң олимпик мәзгилидә бейҗиң шәһириниң аманлиқини қоғдашқа мәсул болған, бу йил 7 - айда үрүмчи вәқәсини бастурушқа йетәкчилик қилған. 2009 - Йиллиқ хитайниң дөләт байрими мәзгилидә " қаттиқ бастуруш, инчикә тәкшүрүш" шоарини оттуриға қойған болуп, өзиниң қаттиқ қоллуқи билән хәлқарада әйиблинип келиниватқан иди.

Хоңкоңда чиқидиған "йөнилиш" журнилиниң баш муһәррири җаң вейго әпәнди ваң лечүәнниң уйғур аптоном районидин йөткилип кетип, униң орниға хәлқниң демократик һәрикәтлирини бастурушта қаттиқ қоллуқлиқи билән нам чиқарған миң җйәнҗуға охшаш йәнә бир җаллатниң йөткилип келиши билән уйғур ели вәзийитидә яхшилиниш болмайла қалмастин, бәлки вәзийәтниң техиму кәскинлишиши мумкинликини билдүрди.

"Мениңчә, һазирқи вәзийәттә мәсилә ваң лечүәнниң бу земиндин йөткилип кетиши биләнла һәл болмайду. Хитай һөкүмитиниң бу земинға болған қаттиқ бастуруш сиясити һечқачан өзгәргини йоқ. Ваң лечүән пәқәтла хитай сиясий һакимийитиниң бир иҗрачисила халас. Һазир хәлқ бу земинда йүз бериватқан барлиқ ақивәтләрдә униң мәсулийити бар дәп қараватиду, шуңа униң йөткилип кетиши билән мәсилә һәл болиду дәп үмидлиниватиду. Мениңчә, компартийә һөкүмитиниң уйғур аптоном райониға қаратқан бастуруш сиясити өзгәргини йоқ, һәқиқий демократик түзүм йолға қоюлуп милләтләрниң кишилик һоқуқи капаләтләндүрүлгәндила андин уйғурлар вә тибәтләрниң мәсилиси һәл болиду. Қариғанда хитай коммунист һөкүмитиниң бу йиллардики хаталиқини түзитиш ойи болмиса керәк!"

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.