Shundaqla xewerlerde, wang léchüenning ornigha hazirqi xitay jama'et xewpsizlik ministiri ming jyenjuning Uyghur aptonom rayonigha partikom sékrétari qilinip teyinlinish éhtimali barliqi heqqidiki xewerler köpiyiwatqan bolup, bügün 29 - dékabir küni boshün tor békiti xongkongda chiqidighan "nur gézit"ining wang léchüenning béyjinggha yötkilip, uning ornigha ming jyenjuning kélidighanliqi heqqidiki xewirini köchürüp basqan. Bu 10 kündin buyan xitaydiki shinlang, shoxu qatarliq tor betliridiki erkin meydanlardimu bu heqtiki munaziriler köpiyishke bashlighan idi.
Apollu tor békitining 13 - dékabir künidiki xewiride, xitay merkizi hökümitining wang léchüenni yéqinda béyjinggha qayturup kélip, uning ornigha xitay jama'et xewpsizlik ministirliqining ministiri ming jyenjuni qoyushni oylishiwatqanliqi, chingxey ölkisining hazirqi ölkilik partkom sékrétari chang wénméngni ming jyenjuning ornigha xitay jama'et xewpsizlik ministirliqining ministiri qilip belgilimekchi bolghanliqi xewer qilin'ghandin kéyin, arqidinla xitayning shinxu'a agéntliqining 17 - dékabirdiki xewiride, xitay merkizi hökümitining shendung ölkisi siyasiy kéngesh re'isi sin shuyining parixorluq chiriklik délosigha chétilghini üchün wezipisidin élip tashlighanliqi xewer qilin'ghandin buyan, xitay tor betliride wang léchüenning uzun yilliq siyasiy ittipaqdishi bolghan sün shuyining jazalinishi belkim wang léchüenningmu öz wezipisidin qaldurulush éhtimalini yéqinlashturushi mumkin deydighan qarashlarning köpiyishini we bu heqtiki bes - munazirilerning küchiyishini keltürüp chiqarghan idi.
Xitay kommunist hökümiti, wang léchüenni Uyghur aptonum rayonigha partkom sékritari qili'ip teyinligen 14 yildin buyan, Uyghur aptonum rayonida meyli Uyghur bolsun yaki xitay puqraliri bolsun, hemmisiningla wang léchüen'ge bolghan naraziliqi küchlük bolup, wang léchüen Uyghurlar teripidin Uyghurlarni basturushtiki 1 - nomurluq qatil dep eyiblinip kéliwatqan bolsa, xitaylar teripidin shinjangdiki eng chong parixor dep süretlinip kéliniwatqan idi. Bolupmu 5 - iyul weqesidin kéyin, Uyghur diyaridiki xelqning wang léchün'ge bolghan naraziliqi hessilep ashqan bolup, urümchi qatarliq sheherlerde yingne weqesi sewebidin 2009 - yili 3 - séntebir küni namayish qilghan xitay puqraliri wang léchüenni parixorluq, chiriklik bilen eyiblep, xitay merkizi hökümitidin wang léchüenni wezipisidin éliwétishni telep qilghan idi. Emma xitay merkizi hökümiti eyni chaghda ürümchi shehirining partkom sékritari li ji we aptonom rayonluq jama'et xewpsizlik idarisining bashliqini wezipidin qaldurush bilenla cheklen'gen idi.
Chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliri, wang léchüenni eyiblep, "5 - iyuldiki milliy toqunushning bash jawabkari wang léchüen we uning chong xenzuchiliq siyasiti, bolupmu wang léchüen hökümitining bu yillarda Uyghur élide yürgüzüp kéliwatqan qattiq basturush siyasiti, yerlik xelq bolghan Uyghurlarning naraziliqini kücheytip, 5 - iyul weqesige oxshash weqelerning yüz bérishige seweb bolghan" dep qarap kéliwatqan idi. Dunya Uyghur qurultiyining ichki ishlar mes'uli élshat ependi ziyaritimizni qobul qilip, wang léchüenning jinayi jawabkarliqi heqqide toxtilip öz qarishini bayan qildi.
Élshat ependi yene, ming jyenjuning wang léchüenning ornigha qoyulush éhtimalliqi barliqi heqqidiki uchurlargha inkas qayturup, Uyghur élidin wang léchüenning yötkilip kétip uning ornigha yene birining almishishi bilen mesilining hel bolmaydighanliqini, xitay kommunist hakimiyitining Uyghurlargha qaratqan basturush siyasiti özgermeydiken, Uyghur éli weziyitining yaxshilinishi mumkin emeslikini bayan qilip ötti.
Uyghur aptonom rayonigha partkom sékritari qilinip teyinlinish éhtimali bolghan ming jyenju 2007 - yili 10 - ayda xitay jama'et xewpsizlik ministirliqining ministiri qilinip teyinlen'gen bolup, 2008 - yili lxasada yüz bergen "14 - mart tibet weqesi"ni basturushqa qatnashqan, 2008 - yilliq xitayning olimpik mezgilide béyjing shehirining amanliqini qoghdashqa mes'ul bolghan, bu yil 7 - ayda ürümchi weqesini basturushqa yétekchilik qilghan. 2009 - Yilliq xitayning dölet bayrimi mezgilide " qattiq basturush, inchike tekshürüsh" sho'arini otturigha qoyghan bolup, özining qattiq qolluqi bilen xelq'arada eyiblinip kéliniwatqan idi.
Xongkongda chiqidighan "yönilish" zhurnilining bash muherriri jang wéygo ependi wang léchüenning Uyghur aptonom rayonidin yötkilip kétip, uning ornigha xelqning démokratik heriketlirini basturushta qattiq qolluqliqi bilen nam chiqarghan ming jyenjugha oxshash yene bir jallatning yötkilip kélishi bilen Uyghur éli weziyitide yaxshilinish bolmayla qalmastin, belki weziyetning téximu keskinlishishi mumkinlikini bildürdi.
"Méningche, hazirqi weziyette mesile wang léchüenning bu zémindin yötkilip kétishi bilenla hel bolmaydu. Xitay hökümitining bu zémin'gha bolghan qattiq basturush siyasiti héchqachan özgergini yoq. Wang léchüen peqetla xitay siyasiy hakimiyitining bir ijrachisila xalas. Hazir xelq bu zéminda yüz bériwatqan barliq aqiwetlerde uning mes'uliyiti bar dep qarawatidu, shunga uning yötkilip kétishi bilen mesile hel bolidu dep ümidliniwatidu. Méningche, kompartiye hökümitining Uyghur aptonom rayonigha qaratqan basturush siyasiti özgergini yoq, heqiqiy démokratik tüzüm yolgha qoyulup milletlerning kishilik hoquqi kapaletlendürülgendila andin Uyghurlar we tibetlerning mesilisi hel bolidu. Qarighanda xitay kommunist hökümitining bu yillardiki xataliqini tüzitish oyi bolmisa kérek!"
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
