Вапасизлиқниң рәзиллики вә вапасизлиқ түрлири

Вапасизлиқниң түрлири интайин көп болуп, юқириси аллаһниң немәтлиригә вә инамлириға тузкорлуқ қилип, униңға шүкүр ада қилиштин баш тартиштин башлап өсүп йетилгән ана вәтининиң ғемини йемәслик, уни унтуп кетиш, ата - анисиниң яхшилиқлирини қайтурмаслиқ, уруқ - туғқанларни ташливетиш шундақла башқилар тәрипидин қилинған қандақла бир яхшилиқни яхшилиқ билән қайтурмаслиқ қатарлиқларғичә берип йетиду.

Пакистандики хәлқаралиқ ислам универстетини пүттүргәндин кейин, сәуди әрәбистаниниң мәккә мукәррәмә шәһиридики дарулһәдис билимгаһида илим тәһсил қиливатқан уйғур оқуғучи абдулкәрим һаҗимға бу һәқтә бир қанчә соал билән мураҗиәт қилған идуқ.

Абдулкәрим һаҗим билән сөһбәт

Абдулкәрим һаҗим заманимиздики вапасизлиқ түрлири һәққидә тохтилип мундақ деди: "вақитқа риайә қилиш вападарлиқниң җүмлисидин болуп, һазирқи заман кишилириниң нәзәридә адди санилип кәлгән чоң мәсилидур. Вақитқа риайә қилмаслиқ, вәдиләшкән саәттә һазир болмаслиқ, башқиларниң вақтини зая қилиш әң яман вапасизлиқтур. Бу түрдики вапасизлиқтин һәммимиз несивимизни алмақтимиз. Бу үчинчи дуня әллиридики кишиләрниң әң чоң мүшкүлисидур. Бикар тәләпләрдин башқа һәр қандақ киши үчүн вақит алтундин қиммәтлик бир нәрсә. Тиришчан адәмләр һәмишә вақитниң тарлиқидин шикайәт қилиду вә күндүзни кечигә улиғуси келиду. Әмма бикар тәләпләр үчүн күн өтсә, саәт тошса болди. Вақитниң қәдрини билмигәнләр һәмишә башқиларниң вақтини оғрилайдиған бипәрвалардур.

Абдулла ибни әбул һәмса мундақ дәп ривайәт қилиду: муһәммәд әләйһиссалам пәйғәмбәр болуштин илгири мәккидә униң билән бир ишта вәдиләшкән идим, униңға келидиғанлиқимни ейтип қоюп кейин уни унтуп қалдим, үч күндин кейин һелиқи вәдәм есимгә келип, учришишқа вәдиләшкән җайға барсам, бу җайда пәйғәмбәр әләйһиссаламни таптим. У: "мени аварә қилип қойдуңғу йигит! мана мән бу йәрдә, үч күндин бери сени күтүватимән," деди. Саәт онға вәдә қилған адәмни саәт он бир яки он иккиләрдә аран тапқанға хуш болидиған мусулманлар җәмийитидики инсанлар ғәрбликләрниң әдәп- әхлаққа ойғун кәлмәйдиған бәзи адәтлирини дорашниң орниға , уларниң растчиллиқ вә вақитқа риайә қилиштәк яхши адәтлирини вә вақитни алтун билип уни зая қилмастин пайдилиниған роһини дориса болмамду?! вақит һаят, вақит нәқ пул, вақит илим, вақит саламәтлик, вақит пән-техника, вақит қиммәтлик һәр нәрсә. Бәзи ширкәтләр бир минут вақит ичидә һәссиләп пайдиға еришсә, бәзисиниң бир минут вақит ичидә чөкидиғанлиқи, җиддий қутқузушқа еһтияҗлиқ бәзи кесәлләрниң давалашқа бир минут кечикиш сәвәблик өлүп кетидиғанлиқиму бир риаллиқ."

Вәдисидә турмаслиқму чоң вапасизлиқтур

Абдулкәрим һаҗим йәнә мундақ деди:" инсан келишим түзсә келишимигә риайә қилиши, берәр ишқа вәдә қилған болса униңға вапа қилиши лазим. Вәдигә вапа қилиш инсаний гүзәл әхлақ болса, вәдисигә хилаплиқ қилиш бәкму қаттиқ рәзилликтур. Шуниң үчүн қуран кәримдә сахтилиқтин агаһландуруп, вападарлиққа үндәйдиған айәтләрниң көп болғанлиқи әҗәблинәрлик әмәс. Қуран кәримниң исра сүрисидә: "әһдигә вапа қилиңлар (қиямәт күнидә ) әһдә үстидә әлвәттә соал - сорақ қилинисиләр," дәп кәлгән."

Адәмниң гепидә туруши, кишиләр арисида ишәнчлик, гепидин йенивалмайду, топилаңдин тоқач оғрилимайду, дәп тонулуши униң инсаний гүзәл әхлақиниң нишанисидур. Вәдигә вапа қилишни әмәлгә ашуруш үчүн адәмдә икки хил алаһидилик болуши керәк. Униң бири әстә тутувелиш қабилийитиниң юқири болуши, йәнә бири ирадиниң чиң болушидур.

Бир адәмниң өткән күнлирини унтуп қелишиму вапасизлиқниң җүмлисидиндур. Мәсилән: илгири намрат болуп һазир аллаһ байлиқ бәргән болса, илгири кесәлчан болуп, һазир сақлиққа еришкән болса, худди һечқачан намрат болмиғандәк, ағрип йетип бақмиғандәк мәғрурлиниши, намратларниң вә кесәлчанларниң һалиға йәтмәстин өзинила ойлап яшиши толиму яман вапасизлиқтур.

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.