Хитай баш министири вен җябав нюйоркта (2)

Меркел ханим бейҗиңни зийарәт қилғанда вин җйабав билән биргә.

Йиғиндин кейин, чәтәлдики хитай ахбаратчилири билән сөһбәт өткүзгән вен җябав, сияси түзүлмә ислаһатини, хитайдики парихорлуққа хатимә беришниң бирдин ‏ - бир йоли дәп көрсәтти.

Вен җябав б д т да қилған сөзидә, хитайниң нөвәттики тәрәққиятини тенч тәрәққият дәп шәрһилиди вә дунядики һечбир дөләткә тәһдит елип кәлмәйдиғанлиқини әскәртти. У сөзидә хитайниң нөвәттики һәрбий тәрәққиятини, хитайниң игилик һоқуқ вә земин пүтүнлүкини қоғдашни мәқсәт қилған мудапиә характерлик тәрәққият дәп көрсәтти вә хитайниң кеңәймичилик ғайиси йоқлуқини тәкитлиди. У сөзидә йәнә, һәр қайси дөләтләрниң өз шараитиға асасән таллиған сиясий түзүлмисигә һөрмәт қилидиғанлиқини вә башқилардинму шуни күтидиғанлиқини билдүрди.

Вен җябавниң бу сөзлири америка башчилиқидики демократик әлләрниң хитайдин күтүватқанлириға зит кәлмәктә. Ғәрб әллири хитайни сиясий түзүлмә ислаһати елип беришқа, демократик сайламни йолға қоюшқа, ахбарат әркинликини қоюветишкә чақирип кәлмәктә. Бу чақириқлар хитайниң игилик һоқуқ вә земин пүтүнлүки әндишиси билән рәт қилинип кәлмәктә.

Вен җябавниң сөзлири хитайниң бундин кейинки ички вә ташқи сияситидә көрүнәрлик өзгириш болмайдиғанлиқидин бишарәт бәрмәктә. Әмма вен җябавниң хитай ахбаратчилири билән өткүзгән сөһбити йәнә башқичә. У мухбирлар билән сөһбитидә сүт парашук мәсилиси үстидә тохтилип, мәсилиниң йилтизини чириклик дәп көрсәтти, чирикликни түгитишниң чарисини болса, сиясий түзүлмә ислаһати дәп көрсәтти.

Чириклик мәсилиси, хитайниң 17 ‏ - қурултийидиму хитайдики әң чоң мәсилә дәп тилға елинған, әмма конкрет һәл қилиш чариси һәққидә тохталмиған иди. Вен җябав сөһбәт җәрянида йәнә, һөкүмәтниң хизмәтлирини һөкүмәт өзи әмәс, хәлқ баһалиши керәкликини, ахбарат саһәсиниң һөкүмәтни назарәт қилиш керәкликини, адаләтлик бир җәмийәт шәкиллиниши үчүн әдилийә органлириниң мустәқил болуши керәкликини баян қилди. У сөз арисида йәнә, өзиниң һәр вақит интернеттики қарши пикирләрни оқуп туридиғанлиқини, бу пикирләрниң ким тәрипидин йезилишидин қәтийнәзәр җәмийәттики бир реаллиқниң, мәлум бир әһвалниң инкаси икәнликини, тәнқидий пикирләргә һөрмәт қилиниши керәкликини билдүрди.

Вен җябавниң бу сөзлири, өктичи пикирләрни дөләтни ағдурушқа урунуш, муқимлиқни бузуш вә дөләт мәхпийәтликини ашкарилаш дәп җазалап келиватқан хитай һөкүмитиниң сиясәт вә иҗраатлири билән қарши қутупта турмақта. Вен җябавниң бу сөзлири арқилиқ хитайниң буниңдин кейинки сиясий түзүлмә йөнилишидин бишарәт бериватқанлиқи вә яки пәқәт сөһбәтдашлириниң майиллиқини қазинишқа тиришқанлиқи ениқ әмәс. Сөһбәт җәрянида хоңкоңдики сумруғ телевизийисиниң мухбири, хитай һөкүмитиниң муһаҗирәттики хитай ахбаратчлиридин немиләрни күтидиғанлиқини сориди; вен җябав: "мәсилиләрдә көз қарашлиримиз пәрқлиқ болуши мумкин, әмма һәммимиз 5 миң йиллиқ бир мәдәнийәтниң варислири, биз силәрниң җуңгу билән ташқи дуня арисида көврүклүк рол ойнишиңларни үмид қилимиз дәп җаваб бәргән.

Вен җябав сүт парашуки мәсилисни америка мухбирлири билән көрүшкәндә тиҗарәтчиләрдики әхлақсизлиққа, хитай мухбирлири билән көрүшкәндә болса түзүлмидики аҗизлиққа бағлап чүшәндүрди, түнүгүн б д т дики сөзидә хитайниң түзүлмисини мудапиә қилди.

Вен җябав зиярити җәрянида уйғур вә тибәт мәсилиси һәққидә тохталмиди, әмма б д т йиғинида земин пүтүнлүки мәсилисини алаһидә тәкитлиши, униң шәрқи түркистан вә тибәт мәсилисини әстин чиқармиғанлиқини көрсәтмәктә.