-- Хитайниң 'мәркизи комитет шинҗаң хизмәт йиғини' дегән йиғин ечилип болди. Бу, хитай һөкүмитиниң 1 - айда 'тибәт хизмәт йиғини' ачқандин буян аз санлиқ милләтләр райониға қарита йәнә бир чоң һәрикәт қолланғанлиқи, - дәп обзорини башлайду әркин асия радиосиниң обзорчиси чен покуң 'җуңнәнхәйниң шинҗаңни идарә қилиш үчүн қәғәз пул тәдбири қоллиништин өзгә амали қалмиди' дегән обзорида.
Ху җинтав кона сиясәтни йеңи дәп көтүрүп чиқти
Апторниң баян қилишичә, әгәр тибәттә 2008 -йил 14 - март вәқәси йүз бәрмигән болса, хитай 'тибәт хизмәт йиғини'ни ачмиған болатти. Әгәр үрүмчидә 2009 - йил 5 - июл вәқәси йүз бәрмигән болса, хитай бу қетимқи 'шинҗаң хизмәт йиғини'дегәнни ачмиған болатти. Ху җинтав бу йиғинда 'шинҗаңни тәрәққи қилдуруш' дегән кона сиясәтни йеңи сиясәт дәп көтүрүп чиқти.
Хәвәр архиплириға қариғанда, чен покуң әпәнди хунән университетини пүттүргән, америкидики колумбийә университетиниң игилик башқуруш кәспидә магистерлиқ унвани алған. У 'хитайниң иқтисади - туман қаплиған аватлиқ', 'шаңхәй гуруһиниң 30 йили', 'хитайниң базар игилики дегини чоң қимархана', 'җуңнәнхәйчә қара илим' қатарлиқ әсәрлири билән тонулған әрбаб.
Хитай шинҗаңда вә тибәттә зораванлиқ тәдбирлириниң һәммини қоллинип болди, һечқайси ақмиди
-- Бултур үрүмчи вәқәси' йүз бәргән һаман, - дәп обзорини давамлаштуриду аптор, - бу районда мәйли уйғур болсун яки хитай болсун яки башқа милләт болсун, һәммиси коммунист хитай мәнпәәтдарлар гуруһинила йөләш үчүн шинҗаңға секретар қилип бәлгилигән ваң лечүәнни әйиблиди, униң тәхттин чүшүрүлишини тәләп қилди. Әмма ваң лечуән һазирму мәркәздики мәнпәәтдарлар гуруһи билән 'бир кемидики оғрилар' болғанлиқи вә уларниң мәнпәәтлиригә тәсир йәткүзмигәнлики үчүн, хитай мәркизи комитети бу йил 4 - айға кәлгәндә андин бир 'драма ойнап', уни хәлқниң тәлипи бойичә 'вәзипидин қалдурмиған', бәлки мәркәзниң өзиниң орунлаштуруши' бойичә 'йөткигән' болди.
Хитай шинҗаңда вә тибәттә зораванлиқ ( қаттиқ тәдбир) ләрниң һәммини қоллинип болди. Һечқайси ақмиди. Әмди башқичә юмшақ тәдбир (иқтисадий тәдбир) қоллиништин өзгә амали қалмиди. Хитай йиллардин буян 'чоң ечиш', 'чоң тәрәққи қилдуруш' дегән нам билән уйғурларға қарита очуқ -ашкара миллий кәмситиш сияситини йолға қойди. юқиридин төвәнгичә һәммила җайда биринчи башлиқни хитайдин тәйинләп, уйғур, тибәтләрни иккинчи яки үчинчи қол башлиқ қилди. Алди билән хитайларни бай қилип', уйғур, тибәтләрни намрат қалдуруп, уларниң динини вә мәдәнийитини үзүл -кесил йоқитишқа киришти.
Юқиридики вә төвәндики хиянәтчиләрниң бирдәк 'һуҗум' ға өтүшигә шараит һазирлиди
Апторниң баян қилишичә, йиллардин буян бундақ сиясәтләр арқилиқ хиянәтчиләргә (мәнпәәтдар гуруһларға) пурсәт яритип берип келиватқан хитай мәркизи комитети, бу қетим йәнә 'чоң тәрәққи қилдуруш', 'нишанлиқ ярдәм бериш' дегән кона сиясәтни йеңи сиясәт дәп көтүрүп чиқиш арқилиқ, юқиридики вә төвәндики хиянәтчиләрниң бирдәк 'һуҗумға өтүшигә шараит һазирлиди.
Виҗдан, әхлақ, пәзиләт дегән нәрсә қалмиған коммунист хитайда һазир пәқәт 'қәғәз пулла қалди
Коммунист хитай һөкүмитиниң уйғурларға, тибәтләргә қарита азадлиқ', иттипақлиқ дегәндәк һелә - микирлири қалмиди, вәһимә селип бақти, қанлиқ бастурупму бақти, һечқайсиси үнүм бәрмиди. Хитайларда 'намратлишип қәғәз пулдин өзгә һечнемиси қалмапту' дәйдиған бир охшитиш бар. Шуниңға охшаш, виҗдан, әхлақ, пәзиләт дегән нәрсә қалмиған коммунист хитайда һазир пәқәт 'қәғәз пулла қалди.
Хитай әмди дөләтниң бөлүнүп кетишини кәлтүрүп чиқириду
Апторниң баян қилишичә, коммунист хитай һазир қәғәз пул билән уйғурларниң вә тибәтләрниң меңисини ююп, уларниң диний етиқади вә мәдәнийәт әнәнилирини өзгәртәләйдиғанлиқиға ишәнсә керәк. Гәрчә, һазир хитайларға қарита 'һәммә мәсилини пул билән һәл қилиш' тәдбирини қолланса аз - тола аққан билән, бу, уйғурларда, тибәтләрдә еқиши натайин.
Чүнки уйғурлар, тибәтләр пәқәт өзлириниң диний етиқад вә мәдәнийәт әнәнилиригә варислиқ қилғандила, андин өзлириниң мәвҗутлуқини сақлап қалалайдиғанлиқиға қәтий ишиниду. Буни җуңнәнхәй билмәйду әмәс. Әгәр коммунист хитай уйғурларға қаратқан қанлиқ зораванлиқ сияситини әмди 'қәғәз пули' билән юмшақ елип баримән десә, һаман дөләтниң парчилинип кетишини кәлтүрүп чиқириду.
Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.
