Yaponiyide kitab: “Yaponiye Uyghurlargha yaponiye parlaménti ishikini, baghrini achti”

“Xitayni tewritiwatqan yüz kishi” namliq kitab

Mezkur kitabqa xitay yéngi hakimiyitidiki shi jinping bashchiliqidiki xitay merkizi komitétidiki emeldarlarning mensepliri numur boyiche tizilghan shundaqla ularning siyasiy arqa körünüshi,mensepdarliqqa örlishidiki sewebler toghrisidiki uchurlar, süretliri bilen birge bérilgen. Shi jinpingning ikkinchi qétimliq repiqisi, ataghliq xitay armiye naxshichisi péng liyu'en heqqidimu toxtalghan. Undin bashqa, 2010 - yilliq nobél tinchliq mukapatining sahibi lyu shawbo, tibet rohaniy dahiyisi dalay lama we Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir qatarliqlar bu yüz neper shexs qataridin orun alghan.

Miyazaki yaponiyide xitay mesililiri tetqiqatida tonulghan yazghuchi, obzorchi. Uning eserlirini uzundin buyan yaqturup oqup kéliwatqan, yaponiye toyo uniwérsitétining aspirant doktori yamada, miyazaki we uning eserliri heqqide toxtilip ötti:

- Miyazaki ependi xitay tetqiqatida, bolupmu xitaydiki kishilik hoquq mesililiridiki tetqiqatida etrapliq yétilgen yazghuchi, men shexsen uning tetqiqatlirini we eserlirini tolimu yaqturup oquymen.

Yazghuchi miyazaki 2012 - yili 5 - ayda tokyoda échilghan 4 - nöwetlik dunya Uyghur qurultiyigha aliy méhman süpitide qatnashqan we söz qilghan. Uning bilen uzun yillardin biri, xitaydiki Uyghurlargha a'it tetqiqatlarni birlikte ishlep öz - ara pikirdash bolup kéliwatqan yaponiyidiki Uyghur siyasiy közetküchilerdin doktor turmuhemmet, miyazaki ependi heqqide qisqiche toxtilip ötti.

Mezkur kitabning 299 - bétide, yapon hökümitining we dunyaning Uyghur kishilik hoquq mesilisige qandaq qaraydighanliqini töwendikidek bayan qilghan:

“Yaponiye hökümiti we xelqi xitaydiki shinjang Uyghur aptonom rayonidiki Uyghurlarning her qandaq herikitini sherqiy türkistan musteqilliq herikiti dep tonuydu. Sherqiy türkistan musteqilliq herikitini yaponiye shundaq tonighan iken, elwette dunyamu Uyghurlarning xitay hökümitige bolghan barliq qarshiliq heriketlirini musteqilliq herikiti dep tonuydu. Yawropa,amérika ellirimu Uyghurlarning kishilik hoquq mesilisini qollap quwetleydu.”

Aptor esiride xitaydiki kishilik hoquq mesilisining yalghuzla Uyghurlarning mesilisila emes, belki bu mesilining tibet, mongghul qatarliq milletlergimu munasiwetlik ikenliki heqqidimu toxtalghan.

Xitaydiki musteqilliq mesilisi yalghuzla sherqiy türkistanliq Uyghurlarningla arzusi bolmastin, belki tibet, jenubiy mongghuliye qatarliq xitaydiki az sanliq milletlerningmu arzusidur.

Mizayaki kitabidiki “Kishilik hoquq naxshisini yangritiwatqan Uyghur anisi - rabiye qadir” dégen qismida Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanim heqqide mundaq toxtalghan:

“Rabiye qadir hazir dunyadiki Uyghurlarning rehbiri, ilgiri xitaydiki milyonér, xitay siyasiy kéngeshning ezasi, xitay dölet re'isi jyang zéminning alahide qobul qilishigha érishken, özgiche qarashliri bilen xitay hökümitidiki kishilik hoquq mesilisini tenqidligenliki üchün türmige qamalghan we 2005 - yilidin bashlap amérikida sergerdanliq hayatini bashlighan. U özining qabiliyiti, dunyaning qollishi bilen kishilik hoquq mesiliside Uyghurlar tarixida ajayip künlerni berpa qildi. Mesilen: 2012 - yili 5 - ayning 14 - küni pütün dunyadiki 20 nechche dölettin kelgen Uyghur wekilliri, yaponiye, türkiye parlamént ezaliri bilen birlikte, yaponiye parlaméntining qanun salonida dunya Uyghur qurultiyining 4 - nöwetlik qurultiyini achti. 200 Nechche muxbirgha xitaydiki Uyghurlarning dert ehwalini anglatti. U kishilik hoquq naxshisini yangritiwatqan Uyghur anisi.”

Aptor kitabining axirida, Uyghur élidiki Uyghurlarning heq dawasi xitay hökümiti qoralliq basturghan bilenmu tügimeydighanliqini, peqetla Uyghurlarning heq - hoquqini özige qayturup bergendila, xitay dölitigimu tinchliq, xitay puqralirigha amanliq bolidighanliqi toghrisida özining qarashlirini mundaq bayan qilghan:

“Sherqiy türkistan xelqini on nechche yil qoralliq basturush bilen Uyghurlarni musteqilliq dawasidin waz kechtürmekchi bolghan wang léchu'en aqiwette, 2009 - yili 5 - iyul ürümchi weqesige yoluqup,Uyghurlarning xitay yéqinqi zaman tarixida mölcherligüsiz musteqilliq qarshiliq namayishigha duch keldi. Buningdin chöchügen béyjing hökümiti tejribe - sawaqlarni yekünlep, Uyghurlar bilen hemsöhbette bolushning ornigha, yene qattiq basturush üchün yéngi emeldar jang chunshyenni teyinlidi. Xitay Uyghurlarni basturush üchün yéngi emeldarlarni teyinligen bolsa, yaponiye Uyghur kishilik hoquq mesilisini qollash üchün Uyghurlargha yaponiye parlaménti ishikini, baghrini achti.”