Хитай 4 - омумйиғинда милләтләр иттипақлиқини тәкитлиди әмма әмәлийити башқичә

Яң җиң сөзидә, "милләтләр иттипақлиқи яхши чағда, кишиләрдә бу һәқтә ениқ бир туйғу болмиған иди, әмма милләтләр иттипақлиқи бузғунчилиққа учриғандин кейин болса, кишиләр милләтләр иттипақлиқиниң һавадинму муһимлиқини һес қилип йәтти" дегән. У өз сөзидә, нөвәттә хитайда милләтләр иттипақлиқи әң муһим мәсилиләрниң бири болуп қалғанлиқини, һазир милләтләр мәсилиси хитай коммунист партийиси һәм хитай һөкүмитиниң муһим күн тәртиплиригә киргүзүлгәнликини баян қилған.

Охшаш бир күндә америка авази радио истансисиниң мухбири ли шяв му "дөләт байриминиң 60 йиллиқида, милләтләр иттипақму? компартийә билән дөләтниң қайсиси күчлүк? "мавзулуқ хәвәр анализини елан қилди. Ли шяв мақалисидә," хитай коммунист һөкүмити дөләт байриминиң 60 йиллиқини күтүвелиш мурасимида, бихәтәрлик мәсилисидин бәк әнсиримәктә, бу қетимлиқ дөләт байримида зор көләмлик һәрбий парат өткүзүш арқилиқ,хитай хәлқигә вә хәлқараға хитай армийисиниң хитай компартийисигә шәртсиз бойсунидиғанлиқини җакарлимақчи "дәп көрсәтти.

Ли шявниң мақалисидә хитай һөкүмәт тәрәп хәвәр агентлиқлириниң бир - биригә тамамән зит болған икки хил хәвири нәқил елинип, хитай һөкүмити тәкитләватқан милләтләр иттипақлиқиниң әмәлийәттә пәқәт қәғәз йүзидила тәкитлинидиған қуруқ шоар икәнлики мулаһизә қилинған.

Мақалидә, " хитайниң бу қетимлиқ дөләт байрими паалийитидә, гәвдиләндүрүлидиған муһим нуқтиларниң бири, хитайда милләтләрниң еҗил - инақ яшаватқанлиқини әкс әттүрүш болмақта. Дөләт байриминиң 60 йиллиқини тәбрикләш мурасимида, сәһнә декратсийиси қилинған 56 тал түврүк, 1 - өктәбир күни тйәнәнмин мәйданида намаян болиду.

Хитайниң " ғәрбий җуңго гезити"ниң 16 - сентәбирдики санида, " бу 56 тал түврүк 56 милләтниң инақ баравәрликиниң символи, 56 милләт хитай хәлқ җумһурийитиниң һәқиқий хоҗайини, улар бирликтә дөләткә игидарчилиқ қилип, җумһурийәтниң гүллиниши үчүн төһпә қошмақта " дәп көрситилди. Лекин йәнә шу "ғәрбий җуңго гезити"ниң 13 - сентәбирдики санида, хитай коммунист партийиси сиясий бюросиниң даимий әзаси, мәркизи һөкүмәт әдлийә министирлиқиниң партком секретари җу йүңкаңниң 12 - сентәбир күнидики сөзидә, шинҗаңниң муқимлиқ мәсилисиниң һәммидин муһимлиқи, шуңа күчни мәркәзләштүрүп террорлуқ қилмишлириға зәрбә бериш, бөлгүнчи күчләрни қаттиқ бир тәрәп қилиш керәклики, тибәткә нисбәтән раһибларға қанун түзүм тәрбийиси вә башқурушни күчәйтип, тибәт мустәқиллиқ күчлириниң бузғунчилиқиниң алдини елиш керәклики тәкитләнди. Һазир хитайда һөкүмәт тәрәп шоарида "муқимлиқ һәммини бесип чүшиду" дегән шоар билән бирликтә йәнә, "хитай дөлитидә милләтләр иттипақ вә баравәр" дәп тәшвиқ қилинмақта, әҗәба муқимлиқни баһанә қилип, қаттиқ бастуруш елип бериш арқилиқ хитайда милләтләр иттипақлиқи әмәлгә ашуруламду? " дейилгән.

Франсийә агентлиқиниң 8 - сентәбирдики хәвиридә, " бултур тибәттә бу йил7 - айда мусулманлар асаси аһалә болған шинҗаңда зор көләмлик адәм ярилиниш вә қалаймиқанчилиқ вәқәси йүз бәрди, пүтүн хитай мәмликәт миқясида кишиләр топи оттурисидики вәқәләр барғанчә көпийиватқан бу хил әһвал астида, хитай һөкүмити дөләт байриминиң 60 йиллиқини интайин җиддий болған бир хил һаләттә күтүвалмақта," дейилди.

Шинхуа агентлиқиниң 14 - сентәбир күни, бейҗиңдин бәргән хәвиридә йәнә:" дөләт байрими мәзгилидә, бейҗиң шәһиридә бихәтәрлик тәдбирлири күчәйтилиду, бир милйон 400 миң кишидин тәркип тапқан "пуқралар аманлиқ сақлаш әтрити" тәшкиллиниду, булар пидаийлар, аманлиқ сақлиғучи кәспий хадимлар, һөкүмәт органлирида ишләватқан партийә әзалири вә дөләт хизмәтчи хадимлиридин тәркип тапиду" дәп хәвәр қилинди.

"Бейҗиң кәчлик гезити"ниң 15 - сентәбирдики санида: " 15 - сентәбир күни кечә саәт 0 дин8 - өктәбир күни саәт 0 гичә болған арилиқта, бейҗиң шәһириниң һөкүмәт мәмури идарилири җайлашқан районида, һәр қандақ һаләттики учуш мәшғулатлири чәклиниду, хәт тошуғучи кәптәрләр һәм ләгләк учурушму чәклиниду. Хәт тошуғучи кәптәр җәмийәтлири, хәт тошуғучи кәптәрләр мусабиқиси паалийәтлирини, дөләт байрими мәзгилидә вақитлиқ тохтатти. Учар җисимлар моделлири сатидиған дуканларму учуш чәкләнгән мәзгилдә, учар җисимлар моделлири сетивалғучиларниң кимликини тизимлайду һәм уларниң исимликини җамаәт хәвпсизлик идарилиригә йоллап бериду, бу мәзгилдә өткүзүлгән той мурасими вә һәр хил тәбрикләш паалийәтлиридә һаваға шар қоюп бериш чәклиниду," дәп хәвәр бәрди.

Әркин асия радио истансисиниң уйғур бөлүмимизгә радио аңлиғучилиримиздин кәлгән инкаслардин мәлум болүшичә, хитайниң дөләт байрими мәзгилидә, үрүмчи шәһиридә келәр һәптидин башлап, қаттиқ бихәтәрлик тәдбирлири елинидиған болуп, үрүмчигә уйғур аптоном райониниң җәнубий һәм шималидин келидиған барлиқ қатнаш васитилириниң тохтайдиғанлиқи, байрам мәзгилидә йолучиларниң үрүмчигә киргүзүлмәйдиғанлиқи уқтуруш қилинған. Үрүмчидә йиңнә вәқәсидин кейин бир мәзгил бошиған һәрбий һаләтниң 16 - сентәбирдин башлап йәнә күчәйгәнлики, уйғурлар мәркәзлик олтурақлашқан районларға кечилири һәрбийләр вә қораллиқ сақчилар олтурған машиниларниң кириватқанлиқи мәлум болди.

Японийә уйғур җәмийитидин игилишимизчә, японийидә оқушқа чиққан оқуғучилар, паспортиниң вақтини узартиш үчүн хитай әлчиханисиға барғинида, консулхана хадимлири,"силәр шинҗаңлиқларниң паспорти һазирчә чиқмайду, 1 - өктәбирдин кейин андин силәрни ойлишимиз" дәп уйғур оқуғучиларниң паспортиниң вақтини узартишни кечиктүргән. Паспорт узартиш тәлипи рәт қилинған оқуғучилар бу ишқа ғәзәплинип консулхана хадимлири билән талаш - тартиш қилғинида,консулхана хадимлири өзлирини ақлап, "бу юқиридин чүшкән буйруқ, силәр шинҗаңлиқ болғандин кейин бизниңму амалимиз йоқ,"дегән.

Японийә уйғур җәмийитиниң билдүрүшичә, "5 - июл үрүмчи" вәқәсидин кейин, консулға паспорт йеңилаш үчүн барған уйғурларниң паспорти та һазирға қәдәр чиқмиған икән, бәзиләрниң паспортини сақлаватқили 3 ай болған. Игилишимизчә, бир қисим уйғурлар японийидики кишилик һоқуқ тәшкилатлириғиму бу ишлар тоғрилиқ инкас қилған.

Көзәткүчиләрниң қаришичә, хитай һөкүмитиниң нөвәттә тәшвиқатлирида тәкитләватқан "милләтләр иттипақлиқиға етибар берип, инақ җәмийәт бәрпа қилиш" шоари билән, уларниң өз әмәлийитидә йүргүзүватқан, уйғур вә тибәт қатарлиқ аз санлиқ милләтләргә нисбәтән, муқимлиқни баһанә қилип йүргүзүватқан қаттиқ башқуруш сиясити, чәтәлләрдә оқуватқан уйғур қатарлиқ миллити хитай болмиған хитай пуқралириға нисбәтән пәрқлиқ муамилидә болуши қатарлиқлардин хитай һөкүмити тәкитләватқан милләтләр иттипақ, баравәр болуш сиясити пәқәт тәшвиқат үчүнла қоллиниватқан, әмма әмәлдә иҗра қилинмайдиған қуруқ шоар икән.