Хитайниң 62 қетимлиқ ахбарат чәклимә уқтуруши дуняға ашкариланди

Сүрәттә, 2008 - йили 6 - айниң 12 - күни, ду җйаң сақчилири мухбирларниң өлгән оқуғучилар ата - анилири уйуштурған матәм хатирә мурасимиға қатнишишини тосимақта.

Түнүгүн хәлқара журналистлар федиратсийони бир доклат елан қилип, хитайниң 2009 ‏- йили ичидә елип барған 62 қетимлиқ ахбарат чәклимисини ашкарилиған.

Доклатта, җав зеяңниң матәм мурасимини хәвәр қилмаслиқтин тартип, 5 ‏- июл вәқәисиниң сәвәбини баян қилмаслиққа қәдәр һәр хил мәзмундики уқтурушлар вақит тәртипи бойичә көрситилгән. Ашкариланған уқтурушларниң январ ейиға аит қисмидики бир уқтурушта мундақ дийилгән: ахбарат орунлири сичүәндики йәр тәврәшниң зийини һәққидә мустәқил тәкшүрүш елип бармаслиқи керәк, пәқәт һөкүмәтниң тәкшүрүш нәтиҗисини елан қилиш керәк. Йәр тәврәштә өрүлгән мәктәп қурулушлири һәққидә ахбарат орунлири шәхсий көз қарашларға орун бәрмәслики; байқалған мәсилә һөкүмәткә мәлум қилиниши, әмма ахбаратта елан қилинмаслиқи керәк.

Ашкарилинишичә, хитай йәнә шәншидики газ партлаш вәқәси, сәнлу сүт парашоки делоси, авмин вә хоңкоңларда өткүзүлгән сайлам һәққидә хәвәр қилмаслиқни буйриған; шәншя тосмиси һәққидә һөкүмәткә тәвә болмиған мутәхәссислириниң пикир баян қилишини чәклигән. Хитай уқтурушлирида хәвәрниң мәзмунидин башқа, хәвәрниң һәҗими, һәтта гезиттики орунлириниму контрол астиға алған. Мәсилән, әмәлдарларниң зор хиянәтчилик делолири, деһқанларниң йәр маҗиралириға алақидар вәқәләрдә вәқәни қисқартип хәвәр қилиш, тәпсилий баян қилмаслиқни вә хәвәрни орунлаштурғанда диққәтни тартмайдиған вақит вә орунға орунлаштурушни буйриған.

Америка дөләт әрбаплири хитайни зиярәт қилған чеғида, хитай ялғуз шинхуа агентлиқи тарқатқан учурдин пайдилинишини вә чәтәл мәтбуатлириниң учурлириға йәр бәрмәсликини буйриған. Обама хитайни зиярәт қилғанда, мухбирларниң обамаға интернет арқилиқ соал қоюши чәкләнгән.

Доклатта, хитайниң шавгүән вәқәси һәққидә чиқарған 4 қетимлиқ уқтуруши ашкариланған. Биринчи қетимлиқ уқтурушта мундақ дейилгән: ахбарат органлири вәқәни ениқлаш үчүн шавгүәнгә мухбир әвәтмәслики керәк. Һөкүмәт тәминлигән учур бойичә хәвәр бериши керәк.

Иккинчи вә үчинчи қетимлиқ уқтурушта вәқәгә алақидар хәвәрләрни бәк дағдуға қиливәтмәсликни, қисқа вә көзгә челиқмас шәкилдә беришни буйриған.

4 ‏- Қетимлиқ уқтурушта, шинхуа агентлиқи вә гуаңдуңда чиқидиған җәнуб то рбетигила хәвәр қилиш һоқуқи берилгән. Башқа һәр қандақ ахбарат орунлириниң көчүрүп тарқитиши чәкләнгән.

Хитайниң "5 ‏- июл вәқәси" һәққдики уқтуруши техиму һәйран қаларлиқ болуп, бир қетимлиқ уқтурушта мундақ дейилгән: ахбарат вәқәдә өлгәнләрниң санинила хәвәр қилиши керәк; вәқәниң келип - чиқиш сәвәби һәққидә еғиз ачмаслиқи керәк. Ахбарат орунлири ялғуз шинхуа агентлиқиниң тарқатқан учурини хәвәр қилиши керәк; өз алдиға мухбир әвәтмәслик керәк.

5 ‏- Июл һәққидики уқтурушларда, буйруққа бойсунмиған ахбарат орунлириниң җазалинидиғанлиқи әскәртилгән.

Доклатта көрситилгән уқтурушларниң мәзмунидин қариғанда, миллий мәсилиләргә қарита чәклиминиң әң күчлүк икәнлики көрүлмәктә.

Буниңдин башқа йәнә, хитайдики түрмиләрниң әһвали вә пиланлиқ туғут мәсилисидә бала чүшүрүш әһвалиниң хитай дуняға ашкарилашни халимайдиған әң сәзгүр мәсилиләр икәнлики байқалмақта. Уқтурушларниң биридә, түрмидики мәһбусларниң һаяти, мәһбусларниң ярилиниш әһвали вә мәһбусларниң өлүми һәққидики хәвәрләрниң қәтий чәклинидиғанлиқи баян қилинған.

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.

• Принт
• Һәмбәһр
• Әвәтиш

Барлиқ пикир - баянларни көрүш.

• Бүгүнки аңлитиш
• Илгирики аңлитишлар