Jang chünshen we nur bekrining muqimliqni saqlashta qattiq qol siyasitini tekitlishi jiddiy inkas qozghidi
2012.03.08

Béyjingda échiliwatqan ikki chong yighin'gha qatnishiwatqan, Uyghur aptonom rayonining xitay hökümiti teripidin teyinlen'gen emeldarliri jang chünshen hem nur bekriler, 7-mart küni muxbirlarning 28-féwral qaghiliq weqesi heqqide sorighan so'allirigha jawab bérip, qaghiliq weqesi qatarliq bir qatar qarshiliq heriketlirini térrorluq herikiti dep eyiblep, buningdin kéyin buningdin kéyin bundaq weqeler yüz berse, bu xil weqelerni qattiq basturidighanliqini jakarlighan.
Chet'el uchur wasitilirining bu heqte bérilgen xewerliride, jang chünshen hem nur bekri qatarliqlarning rayondiki Uyghurlarning qarshiliq heriketlirige zerbe bérishni tekitlep, rayonda téximu qattiq bolghan basturush siyasiti élip béridighanliqini jakarlishining, xitay hökümitining Uyghur élide muqimliqni saqlishining barghanche teslishiwatqanliqining ipadisi ikenliki ilgiri sürüldi.
Jang chünshen sözide, Uyghur rayonidiki yéqinqi weqeler üstide nuqtiliq toxtilip, térrorchi we zorawanlargha bundin kéyin insaniy mu'amile qilinmaydighanliqini bayan qilghan. Nur bekri bu heqte toxtilip, “Bulturdin buyan qeshqer, xoten qatarliq jaylarda yüz bergen térrorluq hujum qilish weqeliri bu rayonlardiki diniy radikalizimliq idiyisidin kélip chiqqan. Bu rayonlarda bir mezgil ewj alghan qanunsiz diniy pa'aliyetler rayonda diniy esebiylikni barliqqa keltürüp, bu xil térrorluq weqelirining yüz bérishige seweb boldi.” dégen. Nur bekri sözide yene “Uyghur aptonom rayon da'irilirining barliq qanunsiz diniy étiqad pa'aliyetlerni cheklep, bölgünchi küchlerge we térrorluq hujumlargha zerbe béridighanliqi” ni tekitligen.
Chet'ellerdiki Uyghur ziyaliyliridin awstraliyidiki hüsen ependi radi'omiz ziyaritini qobul qilip, jang chünshen hem nur bekri qatarliqlarning Uyghurlargha qarita qattiq basturush siyasiti yürgüzidighanliqi heqqidiki bayanlirigha inkas qayturdi.
Hüsen ependi jang chünshenning 28-féwral qaghiliq weqesi heqqide éytqan “Bu milliy mesile emes, diniy mesile emes, bu insaniyetke qarshi turushni asas qilghan wehshiy térrorluq we zorawanliq weqesi” dégen sözige reddiye bérip, xitay hökümitining sherqiy türkistanda yürgüzüwatqan nöwettiki siyasitining Uyghurlarning musteqilliq iradisige qarshi élip bériliwatqan tajawuzchiliq siyasiti ikenlikini, shunga jang chünshenning dunyada ézilgen milletler öz musteqilliqini qolgha élip erkin yashawatqan bügünki jem'iyette, aldi bilen xitay hökümitining Uyghur qatarliq milletlerge qaratqan tajawuzchiliq siyasitidin waz kéchishi kéreklikini ilgiri sürdi.
Hüsen ependi yene 28-féwral qaghiliq weqesi qatarliq bir qatar qarshiliq heriketlirining mahiyiti heqqide toxtilip, bu heriketlerning xaraktéri heqqide öz qarishini bayan qildi.
Hüsen ependi yene nur bekrining bu xil qarshiliq heriketlirini diniy étiqad bilen baghlap, Uyghurlarning diniy étiqadini dawamliq basturidighanliqi heqqidiki sözige reddiye bérip, xitay hökümitining barliq wasitilerni ishqa sélip Uyghurlarning étiqadini, örp-aditini, tilini yoqitip, axirida Uyghur xelqining milliy kimlikini yoqitishqa urunuwatqanliqini körsetti.
Amérikining néwyork shehiridiki kishilik hoquq pa'aliyetchisi lyu ching radi'omiz ziyaritini qobul qilip, xitay hökümitining tibetler hem Uyghurlargha qaratqan siyasitini tüzitishi lazimliqini bildürüp, bu rayonlarda yüz bériwatqan naraziliq heriketlirige qarita, xitay hökümitining aldi bilen mesilini özidin izdishi kéreklikini tekitlidi.
Lyu ching mundaq dédi: “Meyli tibetlerning özini köydürüsh arqiliq naraziliqini ipadilishi bolsun, yaki Uyghurlarning hujum qilish heriketliri bolsun. Xitay hökümitining bu xil naraziliq heriketlirini chet'ellerde pa'aliyet élip bériwatqan dalay lama yaki bashqa teshkilatlarning qutratquluq qilishi bilen yüz bergen heriket dep teriplishi tolimu bimenilik hem külkilik. Esli xitay hökümiti aldi bilen bu xil weqelerning yüz bérish sewebini tekshürüp, mesilini özidin izdishi kérek idi.”
Lyu ching yene xitay hökümitining tibet hem Uyghur qatarliq milletlerge qaratqan milliy siyasitide aldi bilen shu rayondiki yerlik xelqning siyasiy arzu-telipini otturigha qoyushigha purset bérip, héqiqi démokratiyini yolgha qoyup, yerlik xelqqe öz teqdirini özi belgilesh hoquqi bérish kéreklikini tekitlidi.
Dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit jang chünshenning “Qattiq zerbe bérish arqiliq, kishilik hoquqqa kapaletlik qilish kérek” dégen sözi heqqide toxtilip,“Eger xitay hökümiti özlirining qattiq zerbe bérish herikitining meqsiti kishilik hoquqni qoghdash üchün deydiken, u halda xitay hökümiti aldi bilen Uyghurlarning mewjut mesililerge qarita özining oxshimaydighan qarishini otturigha qoyush, yighilish arqiliq naraziliqini ipadilesh, namayish qilish, teshkilat jem'iyetlerge uyushush, öz zémini, bayliqi, tili, örüp aditi qatarliqlarni qoghdash, jümlidin öz teqdirini özi belgilesh, özining heq-hoquqigha özi ige bolush kapaletke ige qilinishi kérek idi. Emma hazir xitay hökümiti barliq wasitilerni qollinip Uyghurlargha qarita qattiq basturush élip barmaqta. Bu ehwal mushundaq dawamlashsa rayon weziyiti téximu murekkepliship, rayondiki toqunushlar toxtimaydu.” dédi.