Xitay emeldarlirining perzentlirini chet'ellerde oqutushi hem yerleshtürüshi nimidin dérek béridu?

Chet'ellerdiki xitay siyasiy analizchiliri radi'omiz ziyaritini qobul qilip, xitay emeldarliridiki bu xil yüzlinishning emeliyette, xitay kompartiyisi yuqiri derijilik emeldarlirining öz kelgüsi üchün chiqish yoli hazirlawatqanliqidin dérek béridighanliqini ilgiri sürdi.

Chet'ellerdiki xitayche chiqidighan “Boshün” tor bétide, ötken hepte xitayning yuqiri derijilik emeldarliridin jya chinglinning qiz newrisi jasmini lining amérikidiki dangliq uniwérsitétlarning birige qobul qilin'ghanliqi heqqidiki xewer bérildi. Chet'ellerde tarqalghan xitay emeldarliri heqqidiki xewerlerdin melum bolushiche, 80-yillardin buyan, xitaydiki yuqiri derijilik emeldarlarning perzentlirini bes-beste chet'ellerdiki dangliq uniwérsitétlarda oqutush hem oqush püttürgendin kéyin shu döletlerde yerleshtürüsh xahishi omumlishishqa bashlighan.

Melum bolushiche, 80-yillardin kéyin chet'ellerdiki uniwérsitétlarda oqughan xitay kompartiyisining yuqiri derijilik emeldarliridin maw zédong, ju énley, déng shyawping, jyang zémin, yé jiyenying, chén yün, qatarliq nurghunlighan emeldarlarning perzentliri bar iken.

Ularning ichide xitay re'isi maw zédongning qiz newrisi sün dongméy, déng shiyawpingning oghli déng jifang, déng shiyawpingning amérikida tughulup, oqush püttürgendin kéyin, familisini déng shiyawpingning ayali ju'o linning familisige özgertip amérikidiki melum awdukatliq ornida ishlewatqan oghul newrisi, jyang zéminning oghli jyang miyenxéng hem jyang zéminning birdin-bir oghul newrisi jyang jichéng qatarliqlar bar iken.
Ularning köpinchisi chet'ellerde bashqa famile yaki bashqa isimlarni qollan'ghanliqi üchün, ularning heqiqiy salahiyitini xitayning chet'ellerdiki bash elchixanisidikilerla bilidiken.

“Béyjing bahari” zhurnilining bash muherriri xu ping ependining qarishiche, xitay emeldarlirining öz perzentlirini chet'ellerdiki dangliq uniwérsitétlarda oqutushi, bir tereptin ularning öz perzentlirini xitay ichide yuqiri imtiyazgha érishtürüshni meqset qilghan bolsa, yene bir tereptin nöwettiki kommunist hakimiyitining kelgüsi istiqbalidin ensirewatqanliqini körsitidiken.

Xu ping ependi mundaq dédi: “Hazir xitaydiki yuqiri derijilik emeldarlar öz perzentlirini amal qilip, chet'ellerdiki uniwérsitétlarda oqutuwatidu. Ular bundaq qilish arqiliq bir tereptin, perzentliri oqushni püttürüp xitaygha qaytip kelgendin kéyin, dölet igidarchiliqidiki shirketlerge perzentlirini orunlashturush arqiliq téximu nurghun bayliq toplawatidu. Yene bir tereptin, öz perzentliri hem uruq tughqanlirini oqush tügetkendin kéyin chet'ellerde yerleshtürüsh arqiliq, özining xitayda parixorluq we chiriklik bilen toplighan mal-mülüklirini chet'ellerge yötkewatidu. Chünki hazirqi mustebit kommunist hakimiyet we uning chirikleshken emeldarliri öz hakimiyitining uzun dawamlashmaydighanliqini elwette bilidu.”

Xongkungda chiqidighan “Shepe” zhurnilining bash muherriri jang wéygo ependi xitay kompartiyisi yuqiri derijilik emeldarlirining öz perzentliri we uruq-tughqanlirini chet'ellerde oqutushi hem yerleshtürüshtiki sewebler heqqide öz mulahizisini otturigha qoydi.

Jang wéygo ependining qarishiche, xitay kommunist hökümiti bir partiyilik mustebit hakimiyet bolghini üchün, dawamliq türde démokratiyini telep qilghuchi xelqning naraziliqigha uchrap kelmekte iken. Bundaq shara'itta xitay kommunist emeldarlirining béshini qaturuwatqan, ularni eng ensiritiwatqan mesililerning biri kommunist hakimiyitini qandaq qilip saqlap qélish, perzentliri hem uruq-tughqanlirining kelgüsini qandaq orunlashturush qatarliq mesililer iken. Ene shundaq bolghanliqi üchün, xitay emeldarliri yéqinqi yillardin buyan öz perzentliri hem uruq-tughqanlirini chet'ellerge yerleshtürüpla qalmay, belki mülüklirinimu chet'el bankilirigha yötkimekte iken.

Jang wéygo ependi sözide misir xelqining démokratiyini telep qilip élip barghan namayishi netijiside, birnechche kün ilgiri istépa bérishke mejbur bolghan misir prézidénti mubarek bilen xitay kommunist hökümet emeldarlirining bayliqini sélishturup mundaq dédi:“Hazir metbu'atlar mubarek 30 yil ichide toplighan mal-mülükning dunyadiki eng chong baylarningkidinmu jiqliqini xewer qilishmaqta. Emma, men késip éytalaymenki eger xitay emeldarlirining mal-mülkini adilliq bilen éniqlighanda ularning qanunsiz toplighan mal-mülki mubarekning bayliqidin nechche on hesse jiq bolushi mumkin. Chünki xitay kommunist hökümiti hakimiyet tutqan bu 60 yil jeryanida xelqqe qarita mustebit siyaset yürgüzdi. Xitay emeldarliri bolsa öz emilining qulayliqidin paydilinip byurokratliq, chiriklik, hem parixorluqta dunyadiki herqandaq dölet emeldarliridinmu éship ketti. Ene shundaq bolghini üchün kommunist hökümet emeldarliri her waqit öz hakimiyitini saqlap qélish koyida xelqni basturup keldi. Ular öz hakimiyitidin ensirigenliki üchün, perzentlirini hem mal-dunyasini türlük yollar arqiliq chet'ellerge yötkep, özlirining kelgüsi üchün hazirliq körmekte.”

Matériyallardin melum bolushiche, xitay iqtisadiy jehettin islahat élip bérishni bashlighan yéqinqi 30 yildin buyan, parixorluq hem chiriklik bilen eyiblen'gen xitay emeldarliri nechche on mingdin éship ketken bolup, ularning zor köpchiliki pash bolup qélishtin ilgirila, perzentliri yéqin uruq-tughqanliri, hem mal mülüklirini chet'ellerge yötkep bolghan iken.