' Хитай компартийисидин демократийә тәләп қилиш, йолвастин терисини сораштур'

Сүрәттә, хитай коммунист партийисиниң секретари җав зийаңниң баш катипи, 2008 низамнамисини қоллиғучилардин бири бав тоң әпәнди.

Бу талаш - тартишлардин бери, хитай компартийисидин демократийә тәләп қилишниң әқилгә уйғун әмәслики мәсилисидур. Бу тоғрида мәсилигә үмидсиз қариғучилар, хитай компартийисидин демократийә тәләп қилиш, йолвастин терисини сораш дәп чүшиниду.

Бүгүн хитай демократчилириниң 2008 ‏низамнамисигә имза қойғучилар вә уни қизғин қоллиғучилардин бири язғучи ху пиң бейҗиң баһари журнилида бу һәқтә пикир баян қилди. Униң қаришичә, низамнаминиң барлиқ киши вә барлиқ гуруппиларниң арзу - арманлирини әкс әттүрәлмигәнлики реаллиқ, әмәлийәттә бир низамнамидин буни күтүшниң өзиму тоғра әмәс; әмма низамнамә кишиләргә әркин пикир баян қилиш, охшимиған көз қарашлирини ипадиләшниң әқлий сорунини һазирлап бәргән.

Ху пиңниң қаришичә, бу низамнамида оттуриға қоюлған пикирләр,йеңи пикирләр әмәс, хитай демократчилири хитай ичи - сиртида, һәр хил сорунларда йиллардин бери тәкитләп келиватқан мәсилидур. Низамнаминиң қиммити, алди билән униңда хитай хәлқиниң арзу ‏ - арманлириниң - сиясий ислаһат тәлипиниң очуқ бир шәкилдә баян қилинишидур, униңдин кейин, буниң хитайниң ичидики бир түркүм зиялийлар тәрипидин ашкара елан қилиниши вә бу низамнамигә кишиләрниң актиплиқ билән имза қоюватқанлиқидур.

Хупиң өзиниң 2008 низамнамисиниң әһмийити намлиқ мақалисидә мундақ дәйду: бәзиләр, бу хил шәкилдики қаршилиқ хитай компартийисигә тәсир қиларму дәп ойлайду, һәтта хитай компартийисидин демократийә тәләп қилишни йолвастин терисини сорашқа охшитиду. Бу қаримаққа әқилгә уйғун, әмәлийәттә тоғра әмәс. Чүнки 2008 ‏низамнамисигә имза қойғучилар, хитай компартийисиниң демократийини мәрһәмәт қилип бериветидиғанлиқиға ишиниватқиниму йоқ; әгәр бундақ болған болса, компартийә рәһбәрлиригә қаритип хәт язған, уни җамаәткә ашкарилимиған болатти. Бу йәрдики мәқсәт, хитай хәлқини аң җәһәттин йетәкләштур.

Мумкин болса, һәқсизликкә қарши туридиған, мумкин болмиғанда, диктатор һакимийәткә чомақчи болмайдиған һаят принсипи вә мәйданиға игә қилиштур. У бу һәқтә мақалисидә мундақ язиду: көпинчә кишиләр әркинлик үчүн яки җанни алқанға елип күрәш қилиш яки зулумни қобул қилип җан беқиш керәк дәп қарайду. Әмәлийәттә бу иккисиниң оттурисида йәнә көплигән йоллар бар: әркинлик җәңчиси болалмиған тәқдирдиму, залимниң қамчиси вә янтайиқи болуштин сақлиниш; һәқни сөзлийәләйдиған болалмиған тәқдирдиму, һәқсизликкә чавак чалмайдиған инсан болуш, мана бу бизниң йәни хитай демократчилириниң хитай хәлқидин җүмлидин, хитай һакимийити ичидә вәзипә өтәватқан виҗдан саһиби кадирлардин күтидиғинимиз. 2008 Низамнамиси мана бу арзуйимиз үчүн йетәрлик хизмәт қилалайду.

Аптор мақалисидә йәнә, 2008 ‏низамнамисигә қол қойғини үчүн түрмиләрдә йетиватқан сиясий мәһбусларниң аилә - тавабатлириға игә чиқиш, уларға маддий вә мәнивий җәһәттин ярдәмдә болуши,хитай демократик һәрикитиниң бир парчиси дәп көрсәткән.

Аптор ху пиң хитай һөкүмити ичидики бирқисим рәһбәрләрниң сөзлиригиму җаваб қайтуруп мундақ дәйду: "бәзи кадирлар, нөвәттә бәлгилик дәриҗидә диктаторлуқниң давам қиливатқини раст, бирақ мав зедуң дәвригә қариғанда вәзийәт көп әркин" дейишиду; бу хил кишиләргә мениң җавабим мундақ: "мав зедуң дәвридики кадирлар надан иди, дуняни чүшәнмәйтти, партийиниң сияситиниң тоғрилиқиға гуман қилмайтти, әмма силәр уларға охшимайсиләр, силәр һәммини билисиләр, компартийиниң қиливатқанлириниң җинайәт икәнликиниму билисиләр, билип туруп қоллаватисиләр; шуңа мав зедуң дәвридикиләрни тарих әпу қилиши мумкин, әмма силәрни тарих әпу қилмайду."

Дағдуғиси һелиһәм давам қиливатқан 2008 низамнамисиниң федератсийә түзүми, нөвәттә хитай һөкүмити тәрипидин әң хәтәрлик бөлүм дәп қаралмақта.

Чүнки федератсийә түзүми һәқиқий мәниси билән иҗра қилинған тәқдирдә федерал дөләт ичидики районлар яки милләтләр, халиған вақитта федерал дөләттин бөлүнүп чиқип мустәқиллиқини елан қилиш һоқуқиға игә болған болиду. Шуңа түнүгүн хунән өлкилик хәлқ қурултийиниң даимий әзаси, хитай ичидики өктичи зат яв лишинни хитай сақчилири бу һәқтә агаһландуруп, хитай дөлитиниң җаниҗан мәнпәәтигә зиянлиқ болған, 2008 ‏чақириқнамисигә әгәшмәсликини уқтурған.