Bir türküm xitay démokiratchilirining tibettiki toqunushlargha qarita inkasi

• Muxbirimiz shöhret hoshurning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Abéy nahiyiside, ikki ottura mektep oqughuchisi we bir bashlan'ghuch mektep oqughuchisi öltürülgen. Süretni, tibet diniy ishlar fondi teminligen.

Chet'ellerdiki xitay démokratik teshkilatlirining köpinchisi tibettiki toqunushlargha qarita sükütte turush pozitsiyisini tutti, peqet az bir qisimlirila bayanat élan qilip meydanini ipadilidi. Mana bulardin biri, bu yil 1 ‏ - ayning 1 ‏ - küni qurulghanliqini élan qilghan xitay ötkünchi hökümitidur. Ötkünchi hökümet bu yil 15 ‏ - mart we 17 ‏ - mart künliri bolup, arqa - arqidin ikki qétim bayanat élan qilip xitayni eyiblidi, pütün dunyadiki döletlerning parlamént ezalirigha qaritip we xelq'ara olimpik komitétigha qaritip muraji'et élan qilip, tibet herikitini qollashqa chaqirdi.

Xitay ötkünchi hökümitining bayanati

Tibetliklerning yérim esirdin béri insaniy heq - hoquqliridin tamamen mehrum yashap kéliwatqanliqi bildürülgen bayanatta, 14 ‏ - mart lasa weqesi, kommunist xitay hakimiyitining 1989 ‏ - yilidin kéyinki ikkinchi qétimliq qetli'ami dep eyiblen'gen. Bayanatta yene, xitay kommunist partiyisining hakimiyet béshigha kelgendin buyan, türlük islahat we özgertish dep atalghan siyasiy heriketliri dawamida, xitay döliti ichidiki yer igilirini, iqtisad igilirini we ziyaliylarni, diniy zatlarni yeni jem'iyetning eng aktip qatlamlirini qirghin qilip kelgenliki eskertilgen. Bolupmu, shizang bölgünchiliri nami astida tibetliklerning, shinjang bölgünchiliri nami astida Uyghurlarning qattiq basturushlargha duch kelgenliki alahide tilgha élin'ghan. Tibetliklerning isyankar rohigha apirin oqughan bayanat, xitay xelqini tibet xelqining heqqaniy kürishini qollashqa we uning zulumgha qarshi jenggiwarliqidin öginishke chaqirghan.

Bu, étip öltürülgen tibetlik yash bolup, oq uning köksige we ong éngikining astigha tekken. Süretni, tibet diniy ishlar fondi teminligen.

Ötkünchi hökümet dunyagha qilghan murajitide, xitay kommunist hakimiyitining, tibette dölet térrorluqi yürgüziwatqanliqini pash qilghan we dunya döletlirini xitay bilen bolghan munasiwitide, menpe'etperestliktin waz kéchip heqqaniyet teripide turushqa we tibet xelqini yalghuz qoymasliqqa chaqirghan. Bir qisim döletlerning 14 ‏ - mart lasa toqunushigha bayanat berginide, her ikki terepni özini tutiwélishqa chaqirishini tenqid qilghan muraji'et, eslide özini tutiwélishi kérek bolghan terepning ikki terep emes, peqet bir terep yeni zamaniwiy herbiy qoral sahibi bolghan xitay terep ikenlikini eskertken.

Dunyadiki döletler xitay bilen bolghan munasiwitide heqqaniyet teripide turushi kérek

Xitay ötkünchi hökümiti bu yil 1 ‏ - ayning 1 ‏ - küni qurulghanliqini élan qilghan bolsimu, hazirgha qeder köp sandiki xitay démokiratchilirining qollishigha érishelmidi. Ötkünchi hökümet bayanatchisi mushu ayning béshida, shintangrén téléwiziye qanilining ziyaritini qobul qilip, hökümet heqqidiki bir qatar gumanliq so'allargha jawab bergen we hökümetning mustehkemlinishke qarap ilgirilewatqanliqini bildürgen. Ötkünchi hökümet xitay kommunist hakimiyitini aghdurush üchün barliq wastilarni qollinishni teshebbus qilidighan, xitay kommunistliri bilen muresse qilishni pütünley ret qilidighan, sani köp bolmighan bir türküm xitay démokiratchilirining wekillik orginidur. Biz bayanatchi tang bochyaw bilen tibet toqunushi heqqidiki qarashlirini ilgiriligen halda igileshke tirishtuq.

Washin'gton xitay elchixanisi aldidiki tibet - Uyghur namayishi. RFA Photo

Biz uningdin, tibetlik namayishchilarning namayish jeryanida zorluq wastilirini qollan'ghanliqigha qandaq qaraydighanliqini soriduq. U diktator bir hakimiyet tüzümi astida bu xil qarshiliqni toghra chüshinishke bolidu dep jawab berdi. U toghra chüshinishning sewebini mundaq izahlidi: " toqunushta bir terep barliq herbiy qorallargha sahip, yene bir terep quruq qol bolghandin kéyin, qarshiliq heriketlirige exlaq ölchimi qoyghili bolmaydu. Adette barliq jem'iyetlerde ixtilaplar bolidu, démokratiye we qanun bu ixtilaplarning toqunushqa aylinishining aldini alidu. Biz xitay namayish qilishtin ibaret eng eqelliy hoquqqa yol qoymighanliqi sewebidin, mezkur weqe kélip chiqqan dep qaraymiz."

"Teywenning ikkinchi bir tibet bolup qélish éhtimali bar"

Xitayche b b s xewer tori xitayning tibettiki basturush herikitige qarita kitabxanlirining inkas qayturushi üchün mexsus sehipe achqan. Sehipige xitay ichi - sirtidin inkaslar yézilghan. Inkaslarning mutleq köp qismida, xitayning basturushi toghra dep baha bérilgen. Emma inkas qayturghuchilarning qaysi xil pikir éqimidiki kishiler ikenliki melum emes, peqet xitay millitidin ikenliki melum.

Bir qisim xitay démokratchiliri yuqiriqidek qarashlirini otturigha qoyghan peytte, teywen démokratik tereqqiyat partiyisining prézidént namzati shé jinchang tibettiki weqe heqqide toxtilip, teywen xelqining weqedin ders chiqirishi kéreklikini, undaq bolmighinida, teywenning ikkinchi bir tibet bolup qélish éhtimalini eskertti we teywen musteqilliqining waz kéchilmeslikige isharet qildi. Teywendiki gomindang partiyisining prézidént namzati ma yingjyu tibettiki weqe toghrisida xitayni eyiblidi we özlirining xitay hakimiyiti bilen yéqinlishish pilanini qayta közdin kechüridighanliqini bildürdi. (Shöhret hoshur)