Xitay hökümitidin xitay xelqila emes, pütün dunya ümidsizlenmekte
2011.06.22

Gérmaniye dolqunliri radi'osining 21-iyun küni xongkong metbu'atliridiki uchurlardin neqil élip körsitishiche, yéqinda xongkong uniwérsitéti teripidin élip bérilghan xelq rayini sinashta, xongkong puqralirining “Alahide rayon” gha we xitay merkizi hökümitige bolghan ümidliri sugha chiliship, tarixtiki eng töwen sewiyige yetken. Buning asasliq sewebliri, xitay hökümitining xongkong alahide rayonining hakimiyet ishlirigha ashkara arilishishqa bashlighanliqi, xitayda ey wéywéygha oxshash kishilik hoquq terghibatchilirining tutup kétilip iz-déreksiz ghayib bolushi, xongkongda axbarat erkinlikining künséri yoqilip bérishi, mal bahalirining barghanséri yuqiri örlep, baylar bilen kembegheller arisidiki perqlerning éship bérishi qatarliqlardin ibaret iken.
“Xongkong puqralirining alahide rayon we xitay merkizi hökümitige bolghan ishenchi eng töwen sewiyige chüshti” namliq bu xewerde bayan qilinishiche, xitay hökümiti xongkongning siyasiy tüzülmilirini islah qilidighan siyasetlerni yürgüzüwatqan bolsimu, bu siyasetlerni muxbirlar qatnashqan, xelq nazaret qilalaydighan ashkara sorunlarda élan qilmaydiken. Ishikni mehkem yépiwélip ichki yighinlarda “Kaméragha élishqa bolmaydu, xatire qaldurushqa bolmaydu, yéngi siyasetni otturigha qoyghuchilarning ismini ashkarilashqa bolmaydu...” dégendek shertler astida mexpiy élan qilidiken. Xelq'ara muxbirlar birleshmisi xongkong alahide rayonining re'isi xu yülin bu toghrisida gérmaniye dolqunliri radi'osining ziyaritide so'allargha jawab bérip, xitay hökümitining xelqning hayati bilen munasiwetlik qararlarni élan qilghandimu muxbirlarni kütüwélish yighini chaqirmaydighanliqini, xongkongning hakimiyet ishlirigha ilgiri perde arqisida turup riyasetchilik qilghan bolsa, emdi perdining aldigha ötüp ashkara arilishishqa bashlighanliqini, xelqning buningdin intayin narazi boluwatqanliqini tilgha alghan.
Ray sinash netijiside, 45% adem xongkongning alahide rayon ikenlikige we xitay merkizi hökümitige ishenmeydighanliqini bildürgen. Bolupmu 18 yash bilen 30 yash ariliqidiki yashlarning ishenchi téximu töwenlep barghan bolup, “Bir dölette ikki xil tüzüm” ning barghanséri yoqilip bériwatqanliqini ashkarilighan. Xitay ölkiliride dawam qiliwatqan topilanglar, ichki mongghuldiki qarshiliq heriketliri, Uyghur we tibet rayonliridiki muqimsizliqlar xelqning xitay hökümitige bolghan ishenchining tügigenlikining ispatliridin ibaret.
Gérmaniyidiki Uyghur ziyaliysi, Uyghur tetqiqat merkizining mes'ulliridin perhat muhemmidi ependi Uyghur millitining xitay hökümitidin ümidsizlinish, nepretlinishige seweb bolghan amillarni sanap tügetkili bolmaydighanliqini tekitlep ötti. U sözide xelq'ara jem'iyetningmu xitay hökümitige bolghan ümidlirining alliqachan yoqalghanliqini, buninggha xitay hökümitining xelq'ara qanun-nizamlarni xalighanche ayaq asti qilip kelgenliki seweb bolghanliqini éytti.
Gérmaniye dolqunliri radi'osi 20-iyun küni élan qilghan “Xitaydiki parixor emeldarlar élip qachqan meblegh zadi qanchilik?” namliq xewerde bayan qilinishiche, xitaydiki nurghunlighan emeldarlar öz hökümitining uzun muddet put tirep turalaydighanliqigha ishenmigenliki üchün, bayliqlirini chet'ellerge yötkep amérika, awstraliye, kanada qatarliq döletlerge qéchip bérip panahliq tileshke bashlighan. Xewerde éytilishiche, 90-yillardin buyan chet'elge qéchip chiqqan parixor emeldarlarning sani 16 mingdin 18 ming etrapighiche bolup, yötkep ketken meblighining omumiy miqdari 800 milyard yüen'ge yetken. Xitay proféssori xu shingduning bayan qilishiche, xitay hökümiti chiriklikke üzül-késil qarshi turayli, chiriklik partiye istiligha xilap, chiriklik xelqning düshmini dep jar séliwatqan bolsimu, chériklikni tizginlesh, özgertish emelge ashmighan. Chirilik xitay hakimiyet qatlimigha wabadek tarap ketken.