8 - Nöwetlik gérmaniye - xitay kishilik hoquq söhbiti bashlandi

1999 - Yilidin buyan élip bériliwatqan, yilda bir qétim ötküzilidighan gérmaniye - xitay kishilik hoquq söhbitining 8 - nöwetliki 7 - ayning 28 - küni bérlinda bashlandi. Gérmaniye metbu'atliridiki xewerlerge asaslan'ghanda, bu qétimqi söhbetning asasi mezmuni xitaydiki ölüm jazasi we Uyghur, tibet mesilisi bolghan.
Ixtiyari muxbirimiz ekrem
2010.07.29

Bu qétimqi söhbet ikki dölet tashqi ishlar ministirliqi xadimlirini asas qilghan halda élip bérilghan. Xitay tereptin tashqi ishlar komitéti wekilidin sirt, diniy ishlar tarmaqliri, az sanliq millet ishliri xadimliri hem aliy xelq sot mehkimisi wekillirimu qatnashqan.

Gérmaniye dolqunliri radi'osining 28 - iyuldiki " ölüm jazasi we kishilik hoquq mesilisi gérmaniye - xitay kishilik hoquq di'alogining asasi témisi" namliq xewirige asaslan'ghanda, gérmaniye fédiral hökümiti kishilik hoquq orginining mes'uli markus ependi bu qétimqi söhbette, xitayning Uyghurlar we tibetliklerge qarita yolgha qoyuwatqan basturush siyasitini eyibligendin bashqa, ölüm jazasini emeldin qaldurushni tekitligen.

Markus ependi ölüm jazasi mesilisi üstide toxtalghanda, ölüm jazasini emeldin qaldurushning xitaygha nispeten uzun muddetlik ghaye ikenlikini, héch bolmisa hazir, qoramigha yetmigenler we 70 yashtin halqighanlargha ölüm jazasi bérishni cheklesh kéreklikini tekitligen.

Uyghurlar we tibetlikler mesilisi üstide toxtalghanda markus ependi mundaq dégen: " gérmaniye hökümiti xitayning zémin pütünlikige hörmet qilidu. Xitay hökümitining zorawanliq jinayetlirini qanun boyiche bir terep qilish hoquqi bar. Emma, biz shuni éniq tekitleymizki, zorawansiz siyasiy heriketler basturushqa uchrimasliqi lazim. Bizning qarishimizche, xitay hökümiti derijidin tashqiri qattiq basturush tedbirlirini qollanmaqta. Biz bu xil qilmishlargha qoshulmaymiz".

Xewerde 2008 - yili tibette, 2009 - yili Uyghur wetinide yüz bergen weqeler eskertilgen bolup, " 5 - iyul weqesi"din ikki kün kéyin, gérmaniyining hazirqi bash ministiri anjila merkil xanim ürümchidiki qanliq qirghinchiliqqa qarita inkas bildürgen idi.

Bu qétimqi di'alogqa qarita, gérmaniye Uyghur ayalliri komitétining re'isi gülnar xanim köz qarashlirini bildürüp, Uyghurlarning öz heq - hoquqliri üchün élip bériwatqan küreshlirining, haman bir küni Uyghur millitini armanigha yetküzidighan asasi amil ikenlikini eskertti.

Gérmaniye dolqunliri radi'osi muxbiri matiyas bölingérmu oxshash köz qarashni tekitligen bolup, uning bildürüshiche, xitay - gérmaniye otturisidiki bu xil di'alogning hazirgha qeder körünerlik bir netijisi bolmighan. Bundin kéyinmu bolushi natayin iken. Ilgiri gérmaniye tereptin xitay bilen bolghan di'alog wezipisini üstige alghan güntér noke ependi, gérmaniye tashqi ishlar ministirliqigha we bash ministirgha xitay bilen bolghan söhbette kishilik hoquq mesilisini choqum otturigha qoyushni tekitlep kelgen iken. Biraq hazir bu wezipige teyinlen'gen, xitay bilen 8 - nöwetlik kishilik hoquq di'alogigha qatnashqan markus ependi bolsa, uninggha qarighanda köp yumshaq bolup, xitaygha dostane mu'amilide bolghan. Muxbir yatiyas ependining éytishiche, bu künlerde xitayning kishilik hoquq weziyitide ijabiy bir özgirishning wujudqa chiqishini kütkili bolmaydiken.

Gérmaniye bilen xitay otturisida kishilik hoquq di'alogidin bashqa, qerellik halda élip bériliwatqan qanun di'alogimu bar. Qanun di'alogining meqsiti, xitayda qanunlarning ijra qilinishini kapaletke ige qilishning yolliri, sotning adil höküm chiqirish wezipisi, puqralarning heq - hoquqini qoghdash qatarliq mezmunlar orun alghan. Emma qanun di'alogi yolgha qoyulghili uzun yillar bolghan bolsimu, xitayda qanunning toghra ijra qilinishi héchqachan kapaletke ige bolmighan. Gérmaniye siyasiyunliri, bu jehette xitaydin köp ümidsizlen'genlikini bayan qilip maqaliler élan qilghan.

Yuqiridiki ulinishtin bu progirammining tepsilatini anglighaysiler.
Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.