Amérika xitayni herbiy sélinmida ochuq - ashkara bolmasliq bilen eyiblidi
Muxbirimiz irade
2010.08.17
2010.08.17
AFP Photo
Derweqe, xitayning rayonda künsayin zoriyishi we herbiy sélinmilirining köplüki etraptiki qoshna döletler we shundaqla amérika bashchiliqidiki gherb döletliride guman peyda qiliwatqan idi. Bu qétim amérikining jenubiy koriye bilen sériq déngizda manéwir élip bérishimu amérika - xitay arisidiki sürkilishning ötkürlishishige seweb boldi. Buninggha qarita oxshimaydighan köz qarashlarmu otturigha chiqti.
Beziler buning amérikining shimaliy koriyige qarita bergen signali ikenlikini déyishse, beziler buning xitaygha qaritilghan bir agahlandurush ikenlikini déyishti. Xitaymu amérika - jenubiy koriye herbiy manéwirining özini nishan qilghan dep qarap, buninggha qarita naraziliqini izchil ipade qilip keldi. Bu heqte xitay metbu'atlirida, "xitayning amérikining awi'amatkisini sériq déngizda toxtitip qoyushi peqetla quruq söletwazliq, ular xitaygha hergizmu chéqilalmaydu, amérikining xitayni muhasirige élish xam xiyali hergizmu ishqa ashmaydu" dégendek bahalar bérilgen we xitay amérikidin qorqup qalmaydu, deydighan bahalarmu otturigha chiqti.
Undaqta, amérikining sériq déngizdiki herbiy manéwir élip bérishidiki meqset néme idi. Türkiye hajettepe uniwérsitétining oqutquchisi dotsént doktor erkin ekrem ependi bolsa, amérika buni shimaliy koriyige bérilgen signal dégen bolsimu, emma uning xitayni agahlandurushni meqset qilghanliqinimu yoshurmaydighanliqini bildürdi.
Erkin ekrem ependining éytishiche, amérika bilen jenubiy koriye bundin kéyin herbiy manéwir ötküzüsh qétim sanini ashurup, yilda bir qanche qétimgha chiqarghan bolup, buningdin kéyin amérika herbiy qisimlirini pat - pat xitayning etrapidiki rayonlarda körüshke bolidiken.
Erkin ekrem ependining éytishiche, amérikining bundaq qilishi xitayning herbiy sélinmilirining we uning meqsitining zadi néme ikenliki bilenmu zich munasiwetlik iken.
Derweqe, amérika dölet mudapi'e ministirliqi tünügün élan qilghan doklattin melum bolushiche, xitay hazir déngiz asti qoralliri, herbiy paraxot we uzun musapiliq bashqurulidighan bomba qurulushigha qattiq ehmiyet bériwatqan bolup, xitay hökümitining ötken yili herbiy sélinmigha ayrighan maliyisi 150 milyard dollar iken.
Amérika mudapi'e ministirliqi doklatida xitayning bu arqiliq asiyadiki herbiy küchi eng zor dölet bolushqa urunuwatqanliqini ilgiri sürgen.
Erkin ekrem ependining qarishiche, xitay heqiqeten asiyada herbiy jehette küchlük dölet bolush üchün heriket qiliwatqan bolup, xitayning bu urunushi uning etrapidiki döletlerni chöchütüp, tebi'iy halda ularning xitaygha taqabil turalaydighan amérikidek bir döletke yéqinlishishigha yol achidiken. Buning bilen xitay qoshna döletler we amérika teripidin muhasirige élinidighan bolup, bu xil ehwal emeliyette xitayning özige ziyanliq iken.
Amérika mudapi'e ministirliqi doklatida, xitayning herbiy sélinma jehettiki ochuq - ashkariliqida aldinqi yillargha qarighanda azraq bir yaxshilinish bolsimu, emma buning yéterlik emeslikini, buning teltöküs ashkarilinishi kéreklikini telep qilmaqta.
Emma erkin ekrem ependi bolsa, xitayning medeniyet en'eniside dölet ishlirida ochuq - ashkara bolush deydighan uqumning yoqluqini, shunga buning mumkin bolmaydighanliqini bildürdi.
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.