Микаил поснер: 'хитайниң интернет қамали мәғлуп болиду'

Сүрәт, хитай һөкүмити қамал қилған хәлқаралиқ аммиви тор бекәтлиридин бир қисимлириниң тизимлики көрситилгән җәдвәл.

Хитай һөкүмити бу йилларда пуқраларниң учур игиләш һәм әркин пикир қилишиға қарита чәкләш вә җазалаш тәдбирлири қоллинип кәлди. Нөвәттә дөләт ичидә пуқралар ашқан тор бәтлирини тақаш, тор бәт башқурғучилирини түрлүк усуллар билән җазалиғандин башқа, чәтәл тор бекәтлири һәм мәтбуат хәвәрлирини хитай чегриси ичидә қамал қилишни күчәйтмәктә.

Болупму, бултур үрүмчидә партлиған "5 - июл үрүмчи вәқәси"дин кейин, хитай һөкүмити уйғурлар тәрипидин қурулған 260 тин артуқ уйғурчә тор бәтлирини тақап, 100 дин артуқ тор бекәт башқурғучилирини һәм торда мақалә елан қилған бир қисим уйғур зиялийлирини қамақ җазасиға һөкүм қилған иди.

Буниңдин башқа йәнә, хитай дөлити ичидики демократик идийини тәшәббус қилидиған тор бәтлири һәм чәтәлдики аммиви тор бекәтлири, хәлқара агентлиқлар һәм тәшкилатларниң тор бәтлириниң хәвәрлириниму қамал қилған иди.

Гогул тор бекитиниң статистикидин мәлум болушичә, һазирғичә хитай қамал қилған хәлқаралиқ аммиви тор бекәтлиридин гогул, фәйисбок, твиттер, блоггер, ютуб қатарлиқ тор бекәтлири; хәлқара ахбарат агентлиқлиридин америка авази, әркин асия радиоси, мәркизи агентлиқ радиоси, әнглийә б б с агентлиқи, германийә авази, франсийә хәлқара радиоси, үмид хәлқара радиоси, асия һәптилик журнили, асия вақти гезити, йеңи таң телевизийиси, хоңкоң мустәқил агентлиқи қатарлиқ ахбарат агентлиқлири; хәлқаралиқ тәшкилатларниң тор бекәтлиридин б д т тәшкилатиниң тор бекити, чегрисиз мухбирлар тәшкилати, хәлқара қәләмкәшләр җәмийити қатарлиқ хәлқаралиқ тор бәтләрдин 61 тор бети, шундақла чәтәлләрдики уйғур һәм тибәт тәшкилатлириниң тор бәтлири, хитай демократлири тәшкилатлириниң тор бекәтлири қатарлиқлар хитайда ечилмайдикән.

Америка дөләт ишлири ярдәмчиси микаил поснер әпәнди, йәкшәнбә күни "дөләт мудапиәси" телевизийә сөһбәт программисида, хитайниң интернет қамалини қаттиқ тәнқидләш билән биллә, америкиниң юқири техникилиқ интернет техникиси һәм хәлқаралиқ дипломатийилик мунасивити арқилиқ хитайға бесим ишлитиши нәтиҗисидә, хитай һөкүмитиниң интернет қамалиниң мәғлубийәткә йүзлинидиғанлиқини тәкитлиди.

Микаил поснер сөзидә, америкиниң мәйданини ипадиләп, "америка һәр вақит пуқраларниң пикир әркинликини тәшәббус қилип кәлмәктә. Интернет һәм мәтбуат әркинлики пуқраларниң кишилик һоқуқ әркинликидики әң әқәллий һоқуқ. Һалбуки хитай қатарлиқ бир қисим дөләт һөкүмәтлири интернетни қамал қилиш арқилиқ пуқраларниң кишилик әркинликини боғуватиду. Һазир улар интернет әркинликигә җәң елан қилмақчи болуватиду. Әмма, америка бу мәсилигә шундақ қарайдуки, узун мәзгиллик тәрәққият нуқтисидин алғанда, уларниң бу урунуши мәғлубийәткә йүзлиниду," дегән.

Америка дөләт ишлири ярдәмчиси микаил поснер хитайниң интернет қамалиниң мәғлубийәткә йүзлинишидики амилларни мундақ изаһлиған: "хитайниң интернет әркинликини чәкләш үчүн елип бериватқан һәрикити мәғлубийәткә йүзлиниду. Чүнки һазир америка юқири техникилиқ усул арқилиқ, интернеттики тосалғуларни бөсүш техникисини үзлүксиз йеңилаватиду. Нөвәттә америка чәтәл һөкүмәтлириниң интернет әркинликигә қаратқан тосалғулириға қарита, бир йүрүш тақабил туруш тәдбирлириниму омумлаштурмақта."

Нөвәттә хитай һөкүмитиниң пуқраларниң интернет әркинликигә қаратқан чәклимиси, үзлүксиз һалда ғәрб дөләтлириниң тәнқид қилишиға учрап кәлмәктә. Болупму, бултур "5 - июл үрүмчи вәқәси"дин кейин, уйғур аптоном районида 10 айға йеқин мәзгил ичидә интернетниң әслигә кәлтүрүлмәслики; хитай һөкүмити билән гогул ширкити оттурисида йүз бәргән пуқраларниң интернет әркинлики һәққидики талаш - тартишлар, гогул ширкитиниң хитайдин чекинип чиқиши; хитайдики уйғур тор бәтлириниң пүтүнләй тақилип, тор бәт башқурғучилириниң һәм торда мақалә елан қилғанларниң қолға елинип җазалиниши; хитай кишилик һоқуқ актиплириниң блоглириниң тақилиши қатарлиқ мәсилиләрдә, хитай һөкүмити хәлқара кишилик һоқуқ тәшкилатлири һәм ғәрб демократик дөләтлири тәрипидин қаттиқ әйибләнмәктә.

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.