Паулсон хитайни хәлқ пулини қиммәтләндүрүшкә чақирди

Хитайниң мәлум банкисидики пул санаш машинисиниң көрүнүши.

Пәйшәнбә күни бейҗиңда башлинидиған хитай - америка ситратигийилик иқтисади сөһбитидә, америка тәрәп хәлқ пулиниң қиммитини базар аборти билән тәңшәшни йәнә тәләп қилмақчи иди. Лекин сөһбәт башлиниш алдида турған бир пәйттә хәлқ пулиниң қиммити йәнә чүшүп кәтти. Бу вәқә тәрәпләрниң диққитини қозғимай қалмиған.

Хитай пулиниң қиммитини контрол қилишни тохтутуп, хәлқ пулиниң қиммитини юқири көтүрүш, қиммәтни базар аборти билән тәңшәш америка үзликсиз тәләп қилип келиватқан мәсилә болуп, бу мәсилә пәйшәнбә күни бейҗиңда башлинидиған америка - хитай ситратигийилик иқтисад сөһбитидә музакирә қилинидиған муһим мәсилиләрниң бири болуп һесаблинатти. Лекин чаршәнбә күни америка малийә министири паулсон рәһбәрликидики хитай - америка ситратигийилик иқтисад сөһбитигә қатнишидиған америка вәкилләр өмики бейҗиңға йетип барай дегәндә, бир долларниң шаңхәй пайчик базиридики баһаси 6 сом 87 тийин 83 сенткә өрлигән.

Йүәнниң баһаси америка билән хитай 5 - нөвәтлик ситратигийилик иқтисад сөһбитини башлай, дәп турғанда өрләп кәткәнлики күзәткүчиләрниң диққитини қозғимай қалмайтти. Бу һадисә америкиниң хитай билән болған сода пассип баланиси тарихий рекорт яратқан, америка иқтисади рәсми чекиниш дәвридә туриватқан шундақла америка хитайни хәлқ пулиниң қиммитини өстүрүшкә қиставатқан бир мәзгилдә йүз бәргән.

Йүәнниң қиммити чүшүп долларға алмаштуруш баһаси өрләп кетишниң һарпа күни америка малийә министири паулсон вашингтондики йиғинда сөз қилип, хитай - америка ситратигийилик иқтисад сөһбитиниң мәзмуни тоғрисида бәзи йип учлирини бәргән, йүәнниң доллар алдидики қиммитини өстүрүшниң муһимлиқини тәкитлигән.

Хәлқ пули ислаһатини изчиллаштурушниң хитай ички иқтисади тәрәққиятиниң изчиллиқи, үнүмдарлиқи вә муқимлиқиниң ачқучи һисаплинидиғанлиқини билдүргән паулсон, хитай иқтисадиниң тәрәққиятида експорт содисиға тайинишни азайтиш, ички базар еһтияҗини күчәйтишни тәкитлигән иди. У мундақ дәйду": хитай, иқтисадиниң өзгиришкә көчүшидә йүрәклик рәһбәрлик вә кәскин қурулма ислаһати елип бериш, аилиләрниң еһтияҗини һәрикәтләндүрүш шундақла хитайниң ички иқтисадидики мәбләғ тәқсиматини өзгәртиш керәк. Биз даим шуни тәкитләп келиватимиз, пул ислаһатиниң изчиллиқини сақлаш бу җәрянниң айрилмас бир қисими."

Хитай һөкүмити 2005 ‏ - йили 7 ‏ - айдин башлап йүәнниң қиммитини өстүрүшкә башлиған иди. Йүән һазирға қәдәр %20 әтрапида қиммәтләндүрүлгән болсиму, лекин америка йәнила бу йүәнниң һәқиқи қиммитини әкс әттүрмәйдиғанлиқини, йүәнни базар аборти билән тәңшәшниң зөрүрлики, йүәнниң қиммити йәнила монополийә қилиниватқанлиқини тәкитлимәктә. Америка кархана саһәси хитай һөкүмитиниң хәлқ пули қиммитини чүшүрүп, хитай карханилириниң експорт маллириға адаләтсиз риқабәт муһити яритип бериватқанлиқини, бу америка билән хитай арисидики содида америкиниң сода қизил рәқиминиң ешип кетишигә сәвәб боливатқанлиқини илгири сүрмәктә. Америка малийә министирликиниң 11 ‏ - айдики мәлуматида хитайниң әң чоң қәрз игиси дөләткә айланғанлиқини, америка тарқатқан һәр 10 доллар қәрзниң 1 доллирини сетивалғанлиқини билдүргән иди.

Хитайниң дөләт ғәзинисидики 2 трилион доллар ташқий перивут записиниң аз дегәндә %75 ини доллар игилигән. Америка сияси саһәсидики бәзи әрбаплар хитайниң дөләт ғәзинисидики долларни кәң - көләмлик сетишқа чиқирип, америка иқтисадиға зәрбә бериш еһтимали бар - йоқлиқини талаш тартиш қилишқан иди. 2007 ‏ - Йили хитайниң юқири дәриҗилик бир мутәхәссиси әгәр америка җуңгони қистиса, җоңгуниң дөләт ғәзинисидики долларни кәң - көләмлик сетишқа чиқиридиғанлиқини илгири сүргән. Президент буш, юқириқи мутәхәссисниң пикирини " тәлвилик" дәп тәнқидлигән иди.

Малийә министири паулсон, сәйшәнбә күни вашингтондики йиғинда сөзлигән нутуқида хитайниң ғәзинисидики долларни сетишқа чиқирип, хитай дөләт ғәзинисидики долларни азайтиду, дәп әнсиримәйдиғанлиқини билдүргән. У, хитай америкиға " наһайити мәсулийәтчан шерик вә пайчик болуп кәлгән шундақла биз билән үзликсиз биргә туриду һәм қәрзимизни қолида тутуп туриду, дәп қараймиз," дәйду.

Муһит, хәлқ пули, ениргийә мәсилиси бейҗиңдики йиғинда музакирә қилинидиған мәсилиләрниң қатарида болуп, муһит вә ениргийә бихәтәрлик мәсилиси икки дөләт арисида талаш - тартиштики мәсилиләр иди. Икки тәрәп 6 ‏ - айдики 4 ‏ - нөвәтлик ситратигийилик иқтисад сөһбитидә ениргийә муһит һәмкарлиқи келишими түзгән. Келишимниң мәзмуни икки дөләт ичимлик су байлиқи, қатнаш, еликтир енергийиси, һавани тазилаш, ечилмиған йәр вә тәбий байлиқларни қоғдаш қатарлиқларни өз ичигә алатти. Паулсон, бу нөвәтлик йиғинда юқириқи келишимдики мәзмунларниң иҗра қилинидиған конкирит маддилирида келишим түзүдиғанлиқини билдүргән.

Бирләшмә агентлиқи чаршәнбә күнки хәвиридә, хәлқ пули қиммитиниң чүшүп кетиши анализчиларда хитай нөвәттики йәр шари пул - муамилә кризисиниң тәсирини чәкләш үчүн йүәнниң қиммитини чүшүрүп, хитай карханилириниң експорт содисини җанландурмақчи боливатамду, дегән гуман яратқанлиқини илгири сүргән.

Шаңхәйдики иқтисад анализчиси фең йүймин, хәлқ пулиниң қиммитидики йеқинқи чүшүшкә баһа берип, "бу җуңго мәркизи банкиси йүәнниң қиммитини чүшүрүп, експортни җанландуруш йолиға маңғанлиқини көрситиду. Бу җоңгуниң иқтисадни қутқузуш пиланиниң бир қисими болуши мүмкин" дәп тәкитлигән. Лекин анализчилар әгәр хитай һөкүмити йүәнниң қиммитини мәқсәтлик чүшүргән болса, бу америка тәләп қиливатқан әһвалниң там тәтүри болуп, бу әһвалда 2 күнлүк америка - хитай ситратигийилик иқтисад сөһбити асанға тохтимайду, дегәнликтур, дәп қарашмақта.