Ранд ширкитиниң хитай һәққидики мулаһизилири (3)

 Бу доклат 'көзитиш журнили'да қисқартип елан қилинғанда әскәртилишичә, ранд ширкитиниң бу доклатида хитай һәққидә оттуриға қоюлған әқилгә мувапиқ баһа вә кәскин тәнқидләр кишиләрни чуңқур ойға салиду. Төвәндики баянлар бу доклатниң қисқичә мәзмунлири.

Хитай һазир капиталистик җәмийәттики икки чоң қәбиһ илләтниң патқиқиға петип қалди

Ранд ширкитиниң доклатида баян қилинишичә, хитай һазир муһит вә инсанпәрвәрлик бузулушитин ибарәт капиталистик җәмийәттики икки чоң қәбиһ илләтниң патқиқиға петип қалди. Хитайларниң тәбиитидики ачкөзлүк, уларниң капитализимниң қараңғу тәрәплиринила қобул қилишға сәвәб болди.

Хитайлар бу җәрянда, ғәрбниң техникиси вә мәһсулатлириғила қизиқип, униң игилик башқуруш җәһәттики сәмимийлик, очуқ - йоруқлуқ пәзилитигә сәл қарап, пәқәт пайда - мәнпәәт қоғлишишқила киришип кетип, өзлириниң кишилик һөрмитини йоқатти.

Хитайлар өз арзу - арманлири үчүн тәвәккүл қилишқа җүрәт қилмайду

Ранд ширкитиниң доклатида баян қилинишичә, хитай мәдәнийити җүрәтлик болуштин ибарәт есил роһни риғбәтләндүрмәйду. Шуңлашқа, хитайлар өз арзу - арманлири үчүн тәвәккүл қилиш вә турмушини яхшилаш үчүн пурсәт изләшкә җүрәт қилмайду. Хитайлар һаятини тәңпуңлуқ вә әһмийәтлик өткүзүшкә әмәс, пәқәт маддий мәнпәәт қазинишқила киришип кәтти.

Хитайларниң көпинчиси 'мәнивий илһам', 'әркин етиқад', 'әқилий сағламлиқ' дегән уқумларни чүшәнмәйду. Улар тән билән роһ бирләшкән һаятлиқниң юқири пәллиси һәққидә тәпәккур қилмайду. Уларниң арзу - һәвәслири техичә һайванларда болидиған җинсий вә йемәклик җәһәттики ачкөзлүк басқучида турмақта.

Хитайниң маарип сиясити, уни әрзан әмгәк күчлири вә әрзан мәһсулат експорт қилидиған дөләткә айландуруп қойди

Ранд ширкитиниң доклатида баян қилинишичә, хитай мадди әшяға бай дөләт болсиму, әмма униң маарип сиясити, уни пәқәт әрзан әмгәк күчлирини вә әрзан мәһсулатларни чәксиз експорт қилидиған дөләткә айландуруп қойди.

Хитай експорт қиливатқан әрзан әмгәк күчлири ичидә һәтта юқири маарип тәрбийиси көргән әмгәк күчлириму бар. Маарип сәвийиси юқири әмгәкчиләр билән адәттә җисманий күчидин башқа ишләш қабилийитигә игә болмиған әмгәк күчлири хитайда анчә пәрқләндүрүлмәйду.

Хитайниң маарип системиси аллиқачан мәғлуп болған система

Ранд ширкитиниң доклатида баян қилинишичә, хитайниң маарип системиси аллиқачан мәғлуп болған яки кишиниң номусини кәлтүридиған система. У һечқачан маарипниң әслидики мулазимәт нишани болған җәмийәт үчүн хизмәт қилмайду. Җәмийәтни керәклик нәрсә билән тәминлимәйду. У җәмийәткә мәнпәәт йәткүзүшни халимайдиған, бәлки пәқәт җәмийәттики мәнпәәтләрдинла бәһриман болушни көзләйдиған пурсәтпәрәсләрни түркүм - түркүмләп йетиштүрүп җәмийәткә әвәтиду.

Хитайларниң нәзиридә маарип тәрбийиси көрүш һәқиқәт издиниш яки яшаш сүпитини юқири көтүрүшниң дағдам йоли әмәс, бәлки пәқәт өзиниң кимлики вә мәртивисиниң бәлгиси болуп қалди. Хитайда зиялийлар башқа кишиләрниң бәхт - саадити үчүн бирәр иш қилишни әмәс, бәлки башқилар тәрипидин һүрмәтлинишни изләйду. Әмәлийәттә уларниң көпинчиси һәқиқәт билән әхлаққа интилмәйдиған, пәқәт емтиһан беришниң епини биливалған йәмхорлар.

Хитайларда әқил кам әмәс, әң кам нәрсә җүрәт билән виҗдан

Ранд ширкитиниң доклатида баян қилинишичә, хитайда гәрчә юқири қабилийәтлик адәмләрни йетиштүрүп чиқиш мумкин болсиму, әмма униңда мустәқил һалда игилик башқуралайдиған лаяқәтлик мутәхәссисләр наһайити аз йетишип чиқиду. Җәмийәт үчүн яки бир ширкәт үчүн хизмәт қилишта техника болсила һесаб әмәс, униңға рәһбәрлик қабилийитигә игә, җүрәтлик, шиҗаәтлик, виҗданлиқ адәм керәк. Мана бу көп санлиқ хитайларда кам хисләт.

Худди 11 ‏ - әсирдә өткән ғәрб миссионири симис ейтқандәк, хитайларда әқил кам әмәс, әң кам нәрсә җүрәт билән виҗдан. Бу, гәрчә буниңдин йүз йил бурунқи баһа болсиму, әмма у йәнила хитайдики һазирқи универсал кесәлликкә қоюлған диагноз болуп турупту.

Хитайларниң көпинчиси һазир қайси йолға меңишни биләлмәй иттәк теңирқап йүриду

Ранд ширкитиниң доклатида баян қилинишичә, һазир хитайларниң көпинчиси чәтәлләргә көчүп кетишни яки чәтәлләрдә иш тепип җан беқишни номус дәп билмәйду. Улар өзиниң хәлққә маарип қәрзи барлиқини һес қилмайду.

Хитайда әнәнивий қиммәт қаришиниң бузғунчилиққа учрап күндин - күнгә зәиплишип кетишигә әгишип, хитайларниң көпинчиси, һәтта юқири маарип тәрбийиси көргәнләрму, һазир мәнивий дуняниң мәнзил бәлгилири алдида қайси йолға меңишини биләлмәй иттәк теңирқап йүриду.