Xitay dunya kishilik hoquq ishlirining tereqqiyatini ilgiri sürdimu?

Xitay kompartiyisining awazi bolghan “Xelq tori” 29 - may “Junggo dunya kishilik hoquq ishlirining tereqqiyatini ilgiri sürdi” namliq xewer élan qildi. Xewerde xitayning alte sahede kishilik hoquqni ilgiri sürgenliki tilgha élin'ghan.

Kishilik hoquq közetküchiliri teripidin intayin külkilik we bimene dep qaralghan mezkur xewer bolsa “Junggoning heqiqiy tereqqiyati we özgirishige obyéktip qaraydighan herqandaq bir adem junggoning kishilik hoquq ishlirining puxta tereqqiy qilip, dunya kishilik hoquq ishlirining tereqqiyatigha muhim töhpilerni qoshuwatqanliqini éniq körüwalalaydu.” dégen söz bilen bashlan'ghan.

Biz gérmaniyidiki Uyghur ziyaliyliridin ömerjan, osmanjan we gheyur ependilerning xitay tilgha alghan bu alte türlük netijige bolghan közqarashlirini anglap baqayli.

Xitay tilgha alghan bu alte türlük netijining birinchiside “Junggo hökümiti kishilik hoquqqa hörmet qilish we uninggha kapaletlik qilishni döletni idare qilish, hakimiyet yürgüzüshning muhim prinsipi qildi” déyilgen bolup, Uyghur ziyaliysi osmanjan ependining pikri bashqiche boldi.

Xitayning kishilik hoquq saheside qolgha keltürgen atalmish netijisining ikkinchiside “Junggo asasiy qanunni yadro qilghan kishilik hoquqqa kapaletlik qilidighan qanun sistémisini asasiy jehettin shekillendürdi” déyilgen bolsa, üchinchiside “Junggo dölet kishilik hoquq heriket pilani (2009 - 2010)”ni tüzdi” déyilgen biz buninggha qarita d u q yashlar komitétining re'isi gheyur qurban ependining ipadisini alduq.

“Junggo dunya kishilik hoquq ishlirining tereqqiyatini ilgiri sürdi” namliq xewerde, xitayning kishilik hoquq saheside qolgha keltürgen netijisining tötinchisi “Junggo xelqning yashash hoquqi we rawajlinish hoquqi jehetlerdiki mesililerni hel qilishni aldinqi orun'gha qoyup, ghayet zor netije qazandi” dégendin ibaret bolghan. Osmanjan ependi bu xusustiki közqarashlirini bildürüp ötti.

Beshinchiside “Junggo siyasiy tüzülme islahatini pa'al we puxta ilgiri sürüp, démokratiye shekillirini béyitip, puqralarning démokratiye hoquqini üzlüksiz kéngeytti we uninggha kapaletlik qildi” dégen bolsa, altinchiside “Junggo kishilik hoquqni kücheytish terbiyisini kishilik hoquqni ilgiri sürüshning yéngi istratégiyisi qildi” dégen. Uyghur ziyaliysi ömerjan ependi xitayning xelq'ara kishilik hoquq ehdinamisi we kishilik hoquq bayannamilirining tor betliride tarqilishini cheklewatqanliqini, kishilik hoquq heqqide pikir yürgüzüshlerni, kishilik hoquqning eqelliy türliri bolghan namayish qilish, söz erkinliki, metbu'at erkinliki dégenlerni cheklep kéliwatqanliqini, xitayda kishilik hoquq izdep türmilerge bend qilin'ghan kishilerning hésabi yoqluqini tilgha aldi.

Xitay élan qilghan “Junggo dunya kishilik hoquq ishlirining tereqqiyatini ilgiri sürdi” namliq xewerde tilgha élin'ghan alte türlük mesilige qarita bir qisim ziyaliylarning qarashlirini diqqitinglargha sunduq.