Хитай - русийә арисидики бирлик вә ихтилаплар

 Хитай мәтбуатлирида медвидевниң зиярити вә хитай русийә мунасивитиниң" нуқсансиз" тәрәплирини вә икки тәрәп рәһбириниң көрүшкәнликигә даир "иҗабий" хәвәрләр көп берилгән болсиму, лекин бу хәвәрләрдә сақлиниватқан мәсилиләр, хитай - русийә рәһбәрлириниң сөһбәт мәзмуни қатарлиқларни тилға алмиди. Тоғрисида һәққидә тохталмиған.

Президент медведевниң тунҗи чәтәл сәпири

Хитай - русийә мунасивити уйғурлар вә оттура асияниң сиясий җуғрапийилик келәчикидә һәл қилғуч рол ойнайдиған амиллар болупла қалмай. Бу йәнә дуняниң сиясий җуғрапийилик тәңпуңлуқида һәл қилғуч рол ойнайдиған амилларниң биридур. Бу сәвәбләр түпәйли русийә рәһбәрлириниң хитай зиярити даим дуня җамаәтчилики диққәт қилидиған мәсилә болуп кәлди. Бу қетим президент медведевниң вәзипигә олтурғандин кейинки тунҗи чәтәл сәпирини хитайда елип барғанлиқи тәрәпләрниң алаһидә диққитини тартқан иди.

Гәрчә хитай мәтбуатлирида медведев билән хитай рәһбәрлириниң учрашқанлиқи, сөһбәт өткүзгәнлики көп тәкитләнгән, лекин сөһбәтниң тәпсилий мәзмуни тилға елинмай, икки дөләт мунасивитидики " иҗабий" тәрәпләр әкс әттүрүлгән болсиму, лекин бу хитай - русийә мунасивитиниң " нуқсансиз" вә " гүл - гүлистан"гә пүркәнгәнликидин дерәк бәрмәйтти.

"Хитай ‏ - русийә мунасивити ихтилап вә тосалғуларға дуч келиватиду "

Хәлқара мәтбуатларниң зиярәт мәзгилидики хәвәрлиридә хитай ‏ - русийә мунасивитидики ихтилапларға йәр берилгән болуп, бу хитай мәтбуатлиридики " иҗабий" хәвәрләр билән рошән селиштурма болалайтти. Шинхуа ахбарат агентлиқи 24‏ - майдики бир хәвиридә русийә - хитай рәһбәрлириниң сөһбитини мундақ хәвәр қилиду, "сөһбәт җәрянида икки дөләт рәһбири хитай - русийә истратегийилик шериклик мунасивитиниң қурулғанлиқи вә тәрәққиятиға юқири баһа бәрди. Мунасивәтни давамлаштуруш, үзлүксиз тиришиш, хитай - русийә истратегийилик шериклик мунасивитини техиму яхши алға сүрүшкә қошулди."

Хитай мәтбуатлириниң бу һәқтики хәвәрлиридә хитай ‏ - русийә арисидики мәсилә вә зиддийәтләр хәвәр қилинмай, икки дөләт мунасивитиниң тосалғусиз кетиватқанлиқи илгири сүрүлгән. Лекин шу мәзгилниң өзидә хәлқара мәтбуатлар хитай ‏ - русийә мунасивитиниң нурғун ихтилап вә тосалғуларға дуч келиватқанлиқини хәвәр қилған иди. Бу мәтбуатлар оттуридики ихтилапларниң содидики тәтүр рәқәм, себирийә нефит туруба йоли, нефит вә тәбий газ баһаси, оттура асиядики нефит - тәбий газ риқабити, русийә қорал - ярақлириниң патенит һоқуқи қатарлиқларни өз ичигә алидиғанлиқини илгири сүргән иди.

"Хитай билән русийә оттура асияниң нефит вә тәбий гази үчүн риқабәтләшмәктә"

Бирләшмә агентлиқи 24‏ - майдики бир хәвиридә " дипломатик һәмкарлиқ русийиниң хитайдин әнсирәш вә һәрбий ярақлар вә енергийә содисидики ихтилапларни йепип кәткәнлики"ни тәкитлигән. Йәнә бир хәвәрдә "хитай ‏ - русийә арисидики муһим ихтилапларниң бири хитайниң оттура асиядики тәсир күчиниң үзлүксиз кеңийиватқанлиқи "дәйду. Франсийә ахбарат агентлиқи медведевниң зиярити мәзгилидә елан қилған бир хәвиридә "хитай билән русийә оттура асияниң нефит вә тәбий газ записини қолға кәлтүрүш үчүн риқабәтләшмәктә " дәп тәкитлигән.

Хитай русийиниң нефит вә тәбий газ байлиқиға җиддий еһтияҗ туюватқан болсиму, лекин русийә билән нефит вә тәбий газниң тәннәрқидә келишәлмәй келиватқан иди. Америка "дәвр" журнилиниң алдинқи күнки санида чиққан бир мақалидә бир хитай әмәлдариниң "биз русийиликләрниң нефит вә тәбий газиға наһайити еһтияҗ. Биз һазир еһтияҗ болуватимиз, кәлгүсидә йәнә еһтияҗ болимиз. Лекин биз москва билән келишим түзәлмәйватимиз" дәп тәкитлигәнлики, буниңда "баһа амилиниң роли барлиқини илгири сүргән.

Бу келишәлмәслик себирийә - дачиң нефит турубисиниң һазирға қәдәр кечикишидики муһим сәвәбләрниң бири, дәп қаралмақта. "Дәвр   "журнилидики мақалидә русийиниң хитайни нефит - тәбий газ билән явропа әллиригә сатқан баһада тәминлимәкчи болғанлиқи, лекин хитайниң баһада етибар беришни тәләп қилғанлиқини билдүрди.

" Хитайда немә ишлар болидиғанлиқини һечким билмәйду ?"

Һәрбий ишларда хитай русийиниң әң чоң қорал - ярақлар херидари иди. Америка авази радиосиниң медведев бейҗиңдики мәзгилдә бәргән бир хәвиридә " хитай - русийә һәрбий ярақлар содисида русийә хитайға сатқан уруш айрупилани вә бәзи қоралларни хитайниң рухсәтсиз ишләпчиқарғанлиқи вә бу русийиниң аччиқини кәлтүргәнлики"ни илгири сүргән иди.

Франсийә ахбарат агентлиқи 23 ‏ - майдики бир хәвиридә "москвадики бәзи әмәлдарларниң әнсирәшкә башлиғанлиқи, чүнки русийә хитайға сатидиған қорал - ярақларни көпәйтсә, бу хитайниң русийә һәрбий қораллар мәхпийәтликини игиливелишиға йол ачиду" дәп қараватқанлиқини тәкитлигән.

Русийә ахбарат агентлиқи алдинқи күни елан қилған бир мақалидә русийиниң бу җәһәттики әндишилирини тилға алди. Мақалидә медведев бейҗиңдики мәзгилидә "мухбирларниң таза диққитини қозғимиған мәсилә хитай ‏ - русийә һәрбий техника һәмкарлиқидур " дәп көрсәтти. Мақалидә русийиниң хитай билән қорал - ярақлар сода келишими имзалашқа алдирмаслиқидики сәвәбләрни чүшәндүрүп, " өз вақтида совет иттипақи вә русийигә чоқунған һазирқи хитай рәһбәрлириниң орниға кәлгүсидә йеңи рәһбәрләр чиқса, хитайда немә ишлар болидиғанлиқини һечким билмәйду ?" дәп язди.

" Қазақистан москваниң енергийә қара нийитиниң ичидики бир җай"

Хәлқара мәтбуатлар хитай билән русийә арисидики ихтилапларниң тегидә бу икки дөләтниң оттура асиядики риқабити ятқанлиқи, русийә хитайниң оттура асиядики паалийитидин биарам болуватқанлиқини илгири сүргән иди. Бирләшмә ахбарат агентлиқи бу һәқтики бир хәвиридә мундақ дәйду, " медведевниң хитай сәпиридә қазақистанда тохтап өткәнлики, бейҗиң вә ғәрб әллириниң сәмигә шуни селишни мәқсәт қилиду : русийә, совет иттипақи территорийисидики бу земинларни русийиниң арқа һойлиси дәп қарайду ".

Хитай һазирға қәдәр оттура асиядики дөләтләр билән бир қатар келишимләрни түзүп, районда нефит вә тәбий газ қезиш, туруба ятқузуш һоқуқиға игә болди. Буниң типик мисали атасу - алатав нефит туруба йоли вә хитай - қазақистан тәбий газ туруба йоли қурулуши шундақла түркмәнистан билән өткүзүватқан түркмән газини хитайға тошуш пиланиға даир сөһбәтләрдур. "Ню йорк вақти гезити"ниң 24‏ - майдики хәвиридә " медведевниң хитайни қазақистандин кейин зиярәт қилғанлиқи, бу москваниң қазақистанни өз енергийә қара нийитиниң ичидики бир җай " дәп қарайдиғанлиқини көрситиду " дәп тәкитлигән иди.

Русийә хитай рәһбәрлириниң икки дөләт арисидики бу ихтилапларни қанчилик сөзләшкәнлики мәлум әмәс. Лекин медведевниң хитай зияритидә хитай мәтбуатлириниң һечбири русийә - хитай арисидики бу ихтилапларни тилға алмиди. Хитайдики кишиләр пәқәт икки тәрәпниң қомша баянати вә қошма ахбарати елан қилинғандила икки дөләт мунасивитигә даир мәсилиләрдә бир аз йип учиға еришкән болди.