Хәлқара пул - муамилә кризиси шараитидики москва - бейҗиң һәмкарлиқи

29 - Өктәбир күни, хитай баш министири вин җйабав москвада путин билән сөһбәттә.

Дуня йүзидә пул - муамилә киризис еғирлашқан бир пәйткә тоғра кәлгән вен җябавниң москва зиярити хәлқара җәмийәтниң диққитини қозғиди.

Хитай вә русийидин ибарәт икки истратегийилик шерик дөләт баш министирлири өзлириниң муһим сөһбәтлиридин кейин, қазақистан пайтәхти астанаға учуп келип, шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиға әза дөләтләр баш министирлири йиғиниға иштирак қилишти.

Йилда бир қетим қәрәллик учришиш

Дуня миқясида күнсайин еғирлишиватқан пул - муамилә кризисини һәл қилишниң йоллирини тепип чиқип, сода - иқтисадни яхшилаш, пул - муамилә кризисини һәл қилиш мәсилилирини һәл қилиш үчүн явропа - асияниң 40 тин артуқ мәмликитиниң вәкиллири бейҗиңда икки кун йиғин ачқандин кейин, хитай баш министири вен җябав москва вә астана сәпирини башлиди.

28 - Өктәбир күни вен җябав москваға йетип келип, русийә баш министири владимир путинниң қизғин қарши елишиға еришти. Икки кәсипдашниң бу қетимқи учришиши әмәлийәттә русийә билән хитай арисида түзүлгән дөләт баш министирлириниң йилда бир қетим қәрәллик учришиш пилани бойичә әмәлгә ашурулған болуп, русийиниң итартас агентлиқиниң хәвәр қилишичә, владимир путин билән вен җябав қизғин кәйпият ичидә русийә билән хитайниң сода - санаәт, иқтисад, мәдәнийәт - маарип, авиатсийә, енергийә қатарлиқ көп тәрәплимилик саһәләрдики һәмкарлиқлирини техиму кеңәйтиш мәсилилири һәққидә пикир алмаштурди.

Хитайниң шинхуа агентлиқиниң хәвәр қилишичә, вен җябав сөһбәт җәрянида, нөвәттики хәлқаралиқ пул - муамилә кризиси, ашлиқ мәсилиси, енергийә мәсилиси җиддийлишиватқан вәзийәт шараитида ,"җуңго билән русийиниң истратегийилик шериклик мунасивәтлирини күчәйтиш, икки дөләтниң ортақ мәнпәәтлири вә дуняниң тинчлиқи һәм муқимлиқини қоғдашта муһим әһмийәткә игә' дәп көрсәтти. У йәнә келәр йили русийә билән хитайниң дипломатик мунасивәт орнатқанлиқиниң 60 йиллиқи икәнлики, җуңго һөкүмитиниң "русийә - җуңго инақ қошнидарчилиқ, достлуқ вә һәмкарлиқ шәртнамиси" гә техиму әмәл қилип, "әвладму - әвлад инақ өтүш" идийисини әмәлийләштүридиғанлиқини изһар қилған.

Путин содида доллар ишлитиштин ваз кечишни оттуриға қойған

Хитай вә русийә рәсмий мәтбуатлиридики учурларда икки дөләт рәһбәрлириниң русийә билән хитайниң истратегийилик һәмкарлиқ мунасивәтлириниң сағлам тәрәққи қиливатқанлиқидин мәмнун икәнлики билдүрүп, өзара мунасивәтлиригә юқири баһа беришкәнлики тәшвиқ қилинған болсиму, бирақ бир қисим әркин русийә мәтбуатлирида вен җябав - владимир путин учришиши һәққидә йәнә һәр хил учурлар һәм инкаслар оттуриға чиққан.

Москвада чиқидиған "содигәрләр" гезитиниң йезишичә, сөһбәт җәрянида владимир путин русийә билән хитайниң арисидики содида америка доллири ишлитиштин ваз кечип, рубли вә йүән ( хәлқ пули) қоллинишни оттуриға қойған болсиму, бирақ вен җябав бу мәсилидә қоллаш позитсийисини ипадилимигән. "Хәвәрләр" гезитиниң йезишичә, путинниң тәшәббуси хитай тәрәптин қобул қилинмаслиқи тәбиий. Путинниң мәқсити хитай билән нефит турубиси ятқузуш келишиму түзүш арқилиқ, хитайни өзиниң ташқи содида доллардин ваз кечиш пиланиға мақул кәлтүрүштин ибарәт иди.

 "Мустәқиллиқ" гезитиниң хәвәр қилишичә, вен җябавниң бу қетимқи зиярити нәтиҗисидә, русийә билән хитай 12 келишим вә меморандум имзалиған болуп, буларниң ичидики әң муһим һөҗҗәтләрдин бири, русийә билән хитай арисида "сибирийә - тинч окян нефит турубиси" ятқузуш һәм нефит тошуш принсиплири һәққидики келишимдур. Чүнки, хитай пүтүн имканийәтлири билән русийә билән өзи арисида нефит турубиси ятқузуп, русийә нефитлирини кәң көләмдә елишқа муһтаҗ иди.

Русийә билән хитайниң содиси ашмақта

Икки тәрәп арисидики содидиму илгириләш мәвҗут болуп, 1 - айдин 9 - айғичә болған арилиқта икки дөләт содиси 40 милярд доллардин ешип кәткән һәмдә бу йилниң ахириғичә 50 милярд долларға йәткүзүлүши қарар қилинған. Путин 2009 - йилидин кейин икки дөләт содисиниң 60 һәтта 80 милярд долларға йәткүзилидиғанлиқини тәкитлигән.

Нөвәттә, русийиниң пилани дуня сода тәшкилатиға кириш болуп, хитай изчил түрдә русийиниң сода тәшкилатиға киришини қоллайдиғанлиқини билдүрүп кәлмәктә.

Русийә билән хитай бир - биригә муһтаҗ

Русийә билән хитай шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиниң асаслиқ дөләтлири болуп, бу йил 8 - айда русийә - грузийә тоқунуши йүз бәргәндин кейин, русийиниң ғәрб билән болған мунасивәтлири соғуқлишип қалған.

Ғәрб дөләтлири русийини тәнқид қилған болуп, русийә өзиниң абхазийә, җәнубий ассетийә мәсилисидә хитайниң қоллиши, җүмлидин шаңхәй һәмкарлиқидики дөләтләрниң қоллишиға еришишкә интилмәктә.

Бу қетим вен җябав билән владимир путинниң учришиш һәмдә астана йиғини русийә үчүнла әмәс бәлки, хитай үчүнму муһим әһмийәтлик болуши мумкин.