Sowét - xitay munasiwetlirining buzulushidiki asasliq sewebler

Sabiq sowét ittipaqi bilen xitay xelq jumhuriyitining munasiwetliri 1949 - yilidin taki 1959 - yilighiche bolghan 10 yil waqit ichide nahayiti yéqin hemkarliq jeryanini bashtin kechürüp, 1960 - yiligha kelgende birdinla buzuldi.
Muxbirimiz ümidwar
2008.09.24
mao-stalin-305.jpg Eyni zamanda, mawzédungning moskwani ziyaret qilghanda stalin bilen chüshken süretliridin biri.
RFA Archive

Hemde taki 1989 - yilighiche bolghan ariliqta özara düshmenlik we soghuqchiliq jeryanlirini bashtin kechürüp, sowét ittipaqi rehbiri gorbachéwning xitayni ziyaret qilishi, xitay bash ministiri li péngning moskwani ziyaret qilishi bilen ikki terep arisida yuqiri derijilik uchrishish bashlinip, munasiwetliri normallashqan bolsimu, lékin uzun'gha barmay, sowét ittipaqi yimirildi.

Rus - xitay mutexessisliri üchün qiziqarliq téma

Bügünki künde xitay sabiq sowét ittipaqidin ayrilip musteqil bolghan 15 dölet bilen hemkarliq munasiwet ornatqan bolup, bularning ichide rusiye xitayning eng yéqin we istratégiyilik shérikige aylandi. Undaqta sowét - xitay munasiwetlirining eyni waqitta buzulup, ittipaqchidin düshmen'ge aylinishi hetta, ikki terepning bir qanche milyon kishilik qoshunliri chégra boylirigha toplinip, bir - birige xiris qilidighan urush weziyitining shekillinishige hemde jénbawdaw( damansky) we tarbaghatay qatarliq jaylarda chégra toqunushi yüz bérishige seweb bolghan asasliq amillar néme ?

Yéqinqi waqitlarda rusiye we xitay mutexessisliri bu mesililer boyiche köpligen eserlirini élan qildi. Xitay mutexessislirining ichide shén jixu'a, li denxuy qatarliqlar bir qeder sistémiliq tetqiqat qilghan bolup, ular asasliqi sowét ittipaqi we xitayning arxip matériyallirigha tayan'ghan. Sowét - xitay munasiwetlirining buzulushi heqqide rusiye we xitay mutexessislirining köz qarashliri her xil bolup, eyni waqitta ikki dölet bir - birini qattiq eyiblep, idé'ologiye sahesidimu bir - birige hujum qilghan idi.

Xitay mutexessislirining yéqindin buyan élan qilghan bu heqtiki tetqiqatlirida sowét - xitay munasiwitining buzulushidiki asasliq sewebni yenila stalin we uningdin kéyinki xrushéwqa artip, ularning junggogha zomigerlik qilghanliqini körsitishidu. Emma, rusiye mutexessisliri bolsa, xitay kommunistlirining ghelibe qazinishi hetta jungxu'a xelq jumhuriyitini qurup, yéngi junggoning tiklinishide sowét ittipaqining ghayet zor rol oynighan bolushigha qarimay, stalin ölgendin kéyin, mawzédungning xelq'ara kommunizm herikitining dahiyisiliq ornini taliship, stalin dewride sowét ittipaqigha tutqan pozitsiyisini birdinla özgertip, sowét ittipaqining yardemlirige yüzsizlik qilghanliqi, axirida bérip, uningdin yüz örüsh pozitsiyisi qollan'ghanliqini otturigha qoyushidu.

Emma, yéqinqi waqitlardiki bir qisim xitay aptorliri , mawzédungning sowét ittipaqigha qattiq pozitsiye qollinishi we uningdin stalin dewride tüzgen kélishimlerni axirlashturup, axirida sowét mutexessislirini qoghlap chiqirishida uning qelbide eslidin sowét ittipaqi jümlidin stalin'gha naraziliqliri yoshurun'ghanliqi, yéngi junggoning téxi ajiz we xelq'araliq ornining yoqluqi tüpeylidin stalinning her qandaq shertlirige maqul déyishke, sowét ittipaqini aka, junggoni uka qatarida körüshke mejbur bolghanliqini otturigha qoyushidu.

Maw zédungni xapa qilghan stalinning töt xil xataliqi

"Boshün" torida élan qilin'ghan "junggo - sowét munasiwetliri chong ishliri bayani" namliq kitabtin neqil keltürülgen uchurlargha asaslan'ghanda, mawzédung eyni waqitta stalindin qattiq narazi bolghan bolup, u stalinni junggo inqilabi mesiliside asasliq töt xil xataliq ötküzdi dep eyibligen. Biraq, u stalin hayat waqtida buni aghzidin chiqiralmighan bolup, peqet stalin ölüp, xrushéw stalinni tenqid qilghandin kéyinla éytalighan.

Mawzédungning qarishiche, stalinning ötküzgen asasliq töt xil xataliqi shuki, birinchidin stalin 30 - yillarda wang mingni qollap, uning xitay kompartiyisige rehberlik qilip, xataliq ötküzüshige seweb bolghan. Ikkinchidin, yapon'gha qarshi urush mezgilide stalinning yene wang mingni moskwadin yen'en'ge ewetkenliki. Üchinchidin , ikkinchi dunya urushi axirlashqandin kéyin stalinning junggoni pütünley amérikigha we jangkeyshige bériwétishni qarar qilishi. Tötinchidin stalinning maw zédungni yérim této hésablighanliqi qatarliqlardur.

Mezkur maqalide neqil keltürüshiche, mawzédung stalinning junggo kommunistlar partiyisige ishenmigenliki, uning özini asiyaning tétosi dégenliki sewebidin bu ishning uning qelbide alte yildin artuq waqit saqlan'ghanliqini éytqan iken. Mawzédung yene 1949 - yili 12 - ayda özining tunji qétim moskwani ziyaret qilghanda stalinning özige soghuq mu'amile qilghanliqini untalmighan bolup, u moskwada üch ay turush jeryanida köp bi'aramliq hés qilghan. U chaghda mawzédung stalinning 70 yashliq murasimigha qatnashqan bolup, u stalindin junggo - sowét dostluq kélishimi tüzüshni ümid qilidighanliqini bildürgen bolsimu, biraq stalin buninggha biraqla qoshulmay, waqitni sozghan.

Stalin Uyghur diyarini maw zédonggha bikargha bermigen

Stalin uzun muddetlik süküttin kéyin, axiri xitay bilen kélishim tüzüshke we xitaygha zor miqdarda iqtisadiy, téxnika we bashqa jehetlerdin yardem bérishke qoshulghan. Emma, buning üchün u maw zédungni bir qanche mesililerde yol qoyushqa mejbur qilghan. Stalin "shinjang mesilisi"de maw zédungni kan mehsulatliri we néfit sahesi boyiche ikki birleshme shirket qurup, sowét ittipaqining bu jayda imtiyazini tiklishige mejbur qilghan.

Buningdin bashqa yene sherqiy shimal tömür yolini ikki terep birlikte bashqurush, lüshün portini sowét ittipaqining déngiz armiye bazisi qilish mesililerde qet'iy telep qilghan bolup, mawzédung buninggha qoshulmasliqqa amalsiz qalghan. Qisqisi , stalin 1949 - yili ili, tarbaghatay we altaydiki musteqil üch wilayet hökümitining emeldin qélip, milliy armiyining xitay armiyisi terkibige kirishi, burhan shehidi we taw siyü'é qatarliq gomindang herbiy - siyasiy emeldarlirining teslim bolup, azadliq armiyining Uyghur élini igilishide hel qilghuch rol oynighan bolup, mundaqche qilip éytqanda Uyghur diyarining xitay xelq jumhuriyiti tewesige kirgüzülishidiki muhim amil bolup qalghandin sirt yene sherqiy shimalghimu qoshun kirgüzüp, u yerdin yaponiyini qoghlighan idi.

"Mawzédung bilinmigen hékaye" namliq kitabta yézilishiche, mawzédung moskwada stalin bilen söhbetleshkende hetta "shinjangni mustemlike" dep atighandin sirt yene tashqi mongghuliyining musteqilliqini étirap qilidighanliqinimu izhar qilghan. Stalin bu bedelliri üchün maw zédungni özining aldida yashisun stalin dep towlashqa, özini medhiyilep maqale yézishqa mejbur qilghan. Emma u ölgendin we junggoning igilikini tikliwalghandin kéyin, sowét ittipaqining junggogha akilarche mu'amile qilishigha yol qoymay, uningdin yüz örüshke hetta uning bilen urush qilishqimu teyyarlan'ghan.

"Boshün" toridiki maqalide körsitilishiche, qisqisi, stalinning maw zédungni közge ilmighanliqi we sowét ittipaqining ene shundaq akilarche mu'amile qilishi, mawzédungning qelbige chongqur orunlashqan bolup, bu axirida bu dölet bilen munasiwetlirini buzuwétishidiki seweblerning birige aylan'ghan iken.


Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.