Xitay, dunya miqyasida ammiwi teshkilatlarning béyjing olimpik musabiqisini bayqut qilish chaqiriqigha duch keldi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Sürgündiki tibet rehberliri, xitay da'irilirining tibetlerning isyanini basturush jeryanida öltürgen adimi hazirgha qeder texminen 100 ge yétidighanliqini, xelq'ara jem'iyetning weqe üstidin tekshürüsh élip bérishini telep qilmaqta. Kishilik hoquqni qoghdighuchi teshkilatlar we tibet herikitini himaye qilghuchi xelq'ara organlar gherb ellirini béyjing olimpik yighinigha bayqut élan qilish, bolmidi dégende olimpik musabiqisining échilish murasimini bayqut qilishni telep qiliwatidu. Merkizi parizhdiki chigrisiz muxbirlar we nyuyorktiki kishilik hoquqni közitish teshkilati qatarliqlar béyjing olimpik musabiqisini omumyüzlük bayqut qilishni qollimaydighanliqini, lékin olimpikning échilish yaki yépilish murasimigha qatnishidighan her qaysi dölet rehberlirini chongqur oyliship körüshke chaqirdi.

" Dölet rehberliri xu jintaw we wén jyabawlar bilen bir sehnide olturushning toghra - xataliqini yaxshi oylishish lazim "

Kishilik hoquqni közitish teshkilati washin'gton ishxanisining mes'uli richardson xanim radi'omizgha buning seweblirini chüshendürüp, her qaysi dölet rehberliri olimpik musabiqisigha qatnashsa bu xitay rehberliride ular xitayning tibettiki basturush herikitini qollawatidu, dégen tonush peyda qilishi mumkin, dep körsitidu. U, "biz olimpik musabiqisining échilish yaki yépilish murasimigha qatnishidighan her qaysi dölet rehberlirige shuni alahide tewsiye qilimiz. Ular murasimgha qatnishishtin burun buning kishilerde qozghaydighan tesirini chongqur oylishishi kérek. Bolupmu téxi yéqindila tinch yighilish ötküzgen puqralarni basturghan xu jintaw we wén jyabawlar bilen bir sehnide olturushning toghra - xataliqini yaxshi oylishish lazim. Xitay hökümiti dunya rehberlirining olimpik yighinigha qatnishishini xitay hökümiti we uning siyasitini qollighanliqtur, dep chüshinishi mumkin " dep körsetmekte.

Richardson xanim yene, kishilik hoquqni közitish teshkilati eger tibet weziyiti yaki axbarat erkinliki qatarliqlarda yéterlik seweblerni bayqisa dunya rehberlirige " olimpik musabiqisining échilish yaki yépilish murasimigha qatnishish toghra emes "deydighanliqini agahlandurdi.

Chégrisiz muxbirlar teshkilatining inkasi bir qeder keskin bolup, xitay hökümitining olimpik murasimida özide mewjüt bolmighan obrazni tiklimekchi boluwatqanliqini we olimpikning échilish murasimini bayqut qilishni telep qilmaqta. Chégrisiz muxbirlar teshkilatining bayanatchisi bréysul radi'omizgha bergen bayanatida mundaq deydu, " bizning hés qilishimizche, xitay hökümiti olimpik murasimi arqiliq xitayning özide mewjüt bolmighan mesililerde jümlidin kishilik hoquq, tibet mesilisi, muhit we axbarat erkinliki qatarliq mesililerde özige obraz tiklimekchi boluwatidu, lékin bu obrazni qobul qilish mumkin emes. Biz her qaysi dölet rehberlirini we xan jemeti ezalirini échilish murasimigha qatnashmasliqqa chaqirimiz."

" Eger basturush yene dawamlashsa bu siyasiy rehberlerning olimpik murasimigha qatnishish pilanida özgirish peyda qilishi mumkin "

Xelq'ara teshkilatlarning échilish murasimini bayqut qilish heqqidiki chaqiriqigha hazirgha qeder yawropa parlaméntining re'isi xenz gért pottéring bir qeder tebessum bilen inkas qayturdi. U seyshenbe küni gérmaniye ammiwi radi'osigha bergen bayanatida "birsi choqum xitaygha shuni yetküzüshi kérek: eger basturush yene dawamlashsa bu siyasiy rehberlerning olimpik murasimigha qatnishish pilanida jümlidin méningmu qatnishish pilanimda özgirish peyda qilishi mumkin "dep körsetti. U yene bu mesilide "pütün éhtimalliqlarni nezerde tutush kérek" deydu.

Fransiye tashqi ishlar ministiri bérnard kochinér, yawropa ittipaqining béyjing olimpik musabiqisining échilish murasimini bayqut qilish telipi ittipaqning aldimizdiki künlerde slowiniyide échilidighan tashqi ishlar ministirlar yighinida muzakirige qoyulush éhtimali barliqini bildürdi. Charshenbe küni parizhda muxbirlargha "bu teklipni oyliship körimiz " dep tekitligen kochinér, "olimpik musabiqisini omumyüzlük bayqut qilishqa qarighanda échilish murasimini bayqut qilishning selbiy tesiri bir qeder az"bolidighanliqini eskertti.

Chégrisiz muxbirlar teshkilatidiki bréysul radi'omizgha néme üchün olimpik yighinini omumyüzlük bayqut qilishni qollimaydighanliqining seweblirini chüshendürdi. U," biz olimpik musabiqisini omumyüzlük bayqut qilishni qollimaymiz, chünki bu bir tenterbiye musabiqisi, olimpik mezgilide nechche ming muxbir xitaygha baridu. Bu ularning kishilik hoquq mesilisidiki ipadisini élishning yaxshi pursiti. Buning sirtida yene, nurghun tenterbiyichiler kishilik hoquqning daghdugha qilinishigha qatnishidu " deydu.

Wén jyabaw "dalay lama bilen söhbet ötküzüshke teyyarlinimen"

Xitay hökümiti tibettiki weqening mes'uliyitini dalay lama we uning ademlirige artqan bolsimu, lékin xitayning bu mesilide xelq'ara jem'iyetning ilgiri misli körülmigen bésimigha duch kéliwatqanliqi sir emes. Italiye hökümiti charshenbe küni yawropa ittipaqining béyjinggha alahide elchi ewetip, tibet weziyitini muzakire qilishini telep qildi. Amérika tashqi ishlar ministiri kandiliza rayis béyjing hökümitini dalay lama bilen söhbet ötküzüshke chaqirdi.

Finlandiyining mu'awin tashqi ishlar ministiri téyja tilikaynen, 18 ‏- mart küni xitayning xélsinkidiki bash elchisi ma kéchingni chaqirtip, tibet weziyitining özliride endishe qozghawatqanliqini bildürgen. Charshenbe küni rim papasi bénédikt 16, tibet mesilisidiki sükütni buzup, zorawanliqning mesilini hel qilmay, uni ötkürleshtürüwitidighanliqini agahlandurdi. Bu papaning tibet mesilisi toghrisida 1 ‏- qétim ashkara ipade bildürüshi bolup, u "méning qelbim azap - oqubet chékiwatqan bu xelqni körüp échishti we azablandi " deydu.

Charshenbe küni en'giliye bash ministiri browénning sözi kishilerde xelq'ara jem'iyetning tenqidi we ammiwi teshkilatlarning olimpik musabiqisini bayqut qilish chaqiriqi öz küchini körsitiwatamdu ? dégen tuyghu peyda qildi. Chünki en'giliye bash ministiri goldén browén en'giliye parlaméntida sözligen nutuqida özining charshenbe küni etigen xitay bash ministiri wén jyabaw bilen téléfonda sözleshkenlikini we wén jyabawning özige " dalay lamaning ikki mesilide, biri musteqilliqni qollimighanliqi, yene biri zorawanliqni eyibligenlikini közde tutup, uning bilen söhbet ötküzüshke teyyarlinimen " dégenlikini ashkarilidi.

Wén jyabaw aldinqi küni béyjingda ötküzgen muxbirlarni kütüwélish yighinida dalay lamani "tibettiki isyanni pilanlidi " dep eyibligen we dalay lamaning tibet musteqilliqidin waz kechtim dégini "pütünley aldamchiliqtur " dep eyibligen idi. Goldén browén en'giliye parlaméntidiki sözide " hazirqi eng muhim mesile zorawanliqqa xatime bérish, ishench turghuzush we tereplerni söhbetke ekilishtur ' dep körsetti. (Erkin)