Хитай яқа юртлуқларниң үрүмчидә олтурақлишишини чәкләйдиған тәдбирләрни йолға қойди

Сүрәт, 4 - авғуст күни, хитай һөкүмити үрүмчидә йеңидин ачқан 3 сақчи тармақ едарисиға йеңидин ишқа елинған 500 уйғур сақчисиниң йеки иш өрниға ишқа чүшкән көрүнүшлиридин бири болуп, бу хитай һөкүмитиниң үрүмчидики йақа йуртлардин кәлгән нопусларни тизгинләш үчүн қоллиниватқан тәдбирлириниң бири икән.

Анализчилар, хитайниң бу йеңи тәдбири үрүмчидики уйғур көчмә нопусини тазилашни мәқсәт қилидиғанлиқини, буниң тәңритеғиниң җәнуби вә шималидики уйғурларниң турмуш паалийитигә зор тосалғу яритидиғанлиқини билдүрмәктә.

Хитай һөкүмити уйғур аптоном райониниң пайтәхти үрүмчидә көчмә нопусниң үрүмчи шәһиридә олтурақлишишиға чәклимә қоюшни күчәйтидиған йеңи тәдбирләрни йолға қойған болуп, бу тәдбирләр йәрлик амминиң яқа юртлуқларға өй иҗарә беришигә чәклимә қоюш, үрүмчидики яқа юртлуқларниң олтурақнамә елишини тәләп қилиш қатарлиқларни өз ичигә алидикән.

Хоңкоңдики "җәнубий җуңго әтигәнлик почта гезити"ниң бу һәқтики бир хәвиридә, үрүмчи шәһәрлик һөкүмәт йеқинда чиқарған бу бәлгилимидә йәнә, өй игисидин иҗарә берилидиған өйләрни тизимға алдуруп, иҗарикәшләрниң һәрикитини назарәт қилиш, шубһилик һәрикәтләрни байқиса, сақчиға мәлум қилиш тәләп қилинғанлиқини илгири сүргән.

Даириләр йеқинда үрүмчиниң уйғурлар мәркәзлик олтурақлашқан тәңритағ райониға хадим әвәтип, мәзкур райондики өйләрни тизимға елишқа башлиған шундақла бу ай ичидә тизимға алдурмиған өй игилириниң еғир җазаға тартилидиғанлиқини агаһландурған иди.

Үрүмчи шәһәрлик өй башқуруш идарисиниң исмини ашкарилашни халимайдиған бир әмәлдари, өй иҗарә бериш вә көчмә нопусни контрол қилиш тоғрисидики йеңи бәлгилиминиң йолға қоюлуш сәвәбини чүшәндүрүп,5 - июлдики вәқәгә қатнашқанлар үрүмчидә өй иҗарә елип олтуридиғанлар, лекин тизимға алдурмиғанларни асас қилидиғанлиқини тәкитлигән.

Японийә кагошима университитиниң оқутқучиси, тарих пәнләр доктори қутлуқ һаҗи қадири, мәзкур бәлгилиминиң уйғур көчмә нопусиға қаритилғанлиқини, бу турмуш һәләкчиликидики уйғурларға зор қийинчилиқларни туғдуридиғанлиқини билдүрди.

Хитай һөкүмити 5 ‏ - июлдики үрүмчи вәқәсидә 197 кишиниң өлгәнликини, 1700 кишиниң яриланғанлиқини елан қилип, 1800 кишиниң тутқун қилинғанлиқини, вәқәни рабийә қадир ханим рәһбәрликидики дуня уйғур қурултийиниң пиланлиғанлиқини илгири сүргән иди. Дүшәнбә күнки хәвәрләргә қариғанда, хитай вәкилләр өмикиниң башлиқи дуән җйелуң б д т ниң ерқий кәмситишкә қарши туруш йиғинида үрүмчи вәқәсигә қатнашқан 718 адәмниң һазирға қәдәр тутуп турулуватқанлиқини билдүргән. Лекин дуня уйғур қурултийи вәқәдә из - дерәксиз йоқалған уйғурларниң миңларға йетидиғанлиқини, б д т ниң районға тәкшүрүш өмики әвәтип, из ‏ - дерәксиз йоқалған уйғурларниң из ‏ - дерикини қилишни тәләп қилмақта.

Кагошима университитидики қутлуқ әпәнди болса хитай елан қилған бу сан вәқәдә қолға елинғанларниң һәқиқий санини әкс әттүрмәйдиғанлиқини, түрмидики нурғун уйғурларниң юртида җазалаш үчүн йолға селинғанлиқини билдүрди.

"Җәнубий җуңго әтигәнлик почта гезити"ниң хәвригә қариғанда, үрүмчи шәһәрлик өй башқуруш идарисидики исмини ашкарилашни халимайдиған юқириқи әмәлдар, даириләрниң һазирға қәдәр үрүмчи шәһиридә өй иҗарә елип олтуридиған 300 миң кишини тизимға алғанлиқини, тизимға елинған аһалиләр қорасиниң 500 гә йетидиғанлиқини билдүргән.

Үрүмчи шәһәрлик җ х идарисиниң бу һәқтики уқтурушида нопуси үрүмчидә болмиғанларниң чоқум қәрәллик олтурақнамә елиши керәкликини, бу кишиләр олтурақнамә рухситини даим йенида елип йүрүшиниң зөрүрлукини, сақчиларниң уларни көргән йәрдә тәкшүридиғанлиқини тәкитлигән.

Кагошима университитидики қутлуқ әпәнди 5 ‏ - июлдики үрүмчи вәқәсигә қатнашқан намайишчиларниң көп қисиминиң бу кишиләрни асас қилидиғанлиқини, чүнки улар уйғурлар ичидики иҗтимаий вә иқтисади һоқуқи әң еғир дәпсәндә қилишқа учриған тәбиқә һесаблинидиғанлиқини билдүрди.

"Җәнубий җуңго әтигәнлик гезити"ниң бу һәқтики хәвиридә, үрүмчи шәһириниң һәр қайси булуң - пучқақлирида пуқраларни һөкүмәт билән һәмкарлишишқа чақиридиған там гезитлирини учратқили болидиғанлиқини, бу там гезитлириниң биридә мундақ йезилғанлиқини билдүргән 5"‏ - июлдики топилаңға арилишип, қолға елинған гумандарларниң көп қисими өй иҗарә елип олтуридиғанлар. Иҗарә өйләр террорлуқ паалийәтләрни пиланлайдиған сиғинма йәр болуп қалған."

Лекин мәркизи германийидики дуня уйғур қурултийи болса, хитай даирилириниң мәзкур бәлгилимисини тәнқидләп, бу үрүмчидики яқа - юрт пуқралириниң кишилик һоқуқи вә яшаш һоқуқиға қилинған дәпсәндичилик, дәп әйиблиди. Дуня уйғур қурултийиниң баянатчиси дилшат ришит, хитайниң бу бәлгилимини чиқириштики пилани үрүмчидики уйғурларни тазилап, хитай аққунлириға йол ечиштур дәйду.

Үрүмчидики исмини ашкарилашни халимайдиған мәдәнийәт саһәсидики бәзи әрбаплар хитай һөкүмитиниң үрүмчидики уйғурлар мәркәзлик олтурақлашқан совет иттипақи консулханиси орнидики уйғур муқам ансамбилиниң аиликлирини көчүрүп, аиликләр қорасини һәрбий газармиға өзгәртмәкчи болуватқанлиқини, бәзи аилиләрниң көчүшкә башлиғанлиқини, һәр бир аилигә 400 миң йүәнгә қәдәр мүлк һәққи бериливатқанлиқини билдүрмәктә.

Анализчилар, әгәр хитай муқам ансамбилидики аиликләрни көчүрүп, уйғурларниң мәркизигә һәрбий газарма қурса, бу, хитайниң 5 ‏ - юлдики үрүмчи вәқәсигә қайтурған әң әсәбий инкаслириниң бири болуп қалидиғанлиқини билдүрмәктә.