Xitay 'shinjang mesilisi' toghrisida yighin chaqirip, meblegh sélish we bixeterlikni kücheytishni tekitlidi

2009- Yilidiki "shawguen weqesi" we "ürümchi weqesi" din körünüshler.

Analizchilar, béyjing hökümiti xitay köchmenlirini yölesh siyasitini özgertip, yerlik xelqning tereqqiyatigha köngül bölmise, mesile hel bolmaydighanliqini bildürmekte.

Xitay da'irilirining aldinqi küni béyjingda achqan Uyghur mesilisige da'ir yighini xitay kompartiyisi merkizi komitét siyasiy biyurusining bu yil ichide chaqirilidighan "shinjang mesilisi" toghrisidiki yighinining teyyarliqi bolup, yighin'gha xitay merkizi komitétidiki alaqidar bölümler we dölet ishlar kabinti qarmiqidiki munasiwetlik komitét we ministirliqlar, Uyghur ilide néfit, tebi'iy gaz, kan bayliqlirini échish kespiy bilen shughullinidighan chong shirketlerning mes'ulliri qatnashqan.
 
Xitay metbu'atlirining bu heqtiki xewerliride , yighinda merkezlik töwendiki ikki nuqtining tekitlen'genliki tilgha élin'ghan, birinchisi , Uyghur iligha sélinidighan mebleghni köpeytip, rayonning tereqqiyatini tézlitish, ikkinchisi "shinjang"ning uzun muddetlik aman isenlikige kapaletlik qilish.

Seyshenbe künki yighin'gha xitay merkizi komitét siyasiy biyurusining bixeterlik ishlirigha mes'ul da'imi ezasi jaw yüngkang riyasetchilik qilghan bolup, "xelq géziti"ning xewiride jaw yüngkang merkezdiki rehberlerning bu yilning axirlirida "shinjang xizmet yighini" chaqirishni qarar qilip, "shinjangning téz tereqqiyatini qollash, uzun muddetlik aman isenlikini ilgiri sürüsh toghrisida muhim orunlashturush élip barghanliqi"ni tekitligen.

Lékin xitay metbu'atlirining bu heqtiki xewerliride, Uyghur iligha qanchilik meblegh sélinidighanliqini we yerlik xelqning menpe'etdar bolushigha qandaq kapaletlik qilinidighanliqini chüshendürmigen. Amérikidki Uyghur ziyaliyliridin amérika Uyghur jem'iyitining alaqe - uchur ishlar mes'uli obulqasim tümen ependi ziyaritimizni qobul qilip, basturush mesilini hel qilalmalydighanliqini, yerlik xelqning menpe'eti kapaletke ige qilinmisa, bu siyaset yenila xitay köchmenlirige xizmet qilidighanliqini, milli ziddiyet chongqurlishidighanliqini agahlandurdi.
              
"Xelq géziti" bu yighin'gha xitayning eng chong énirgiye shirketlirining qatnashqanliqini, bu shirketlerning ichide junggo néfit shirkiti, junggo néfit - ximiye shirkiti, shénxu'a guruhi qatarliq shirketlerning barliqini bildürgen. Bu shirketler bolsa Uyghur ilining néfit, teb'iy gaz we kan bayliqigha meblegh sélip, rayonning énirgiye bayliqini manapoliye qiliwalghan shirketler idi. Yighinda jaw yüngkang "dölet igilikidiki shirketler shinjanggha meblegh sélishni kücheytip, yerlik iqtisad we ijtima'iy tereqqiyatni ilgiri sürüshi kérek" dégen.

2009 ‏ - Yili 7 - ayda yüz bergen "5‏ - iyul weqesi" xitayning rayondiki milliy siyasitige éghir zerbe bergen bolup, xitay hökümiti bu weqeni dunya Uyghur qurultiyi we uning rehbiri rabiye qadir xanimgha artqan bolsimu, lékin nurghun mutexessisler xitay da'irilirining Uyghurlarni chetke qéqip, xitay köchmenlirini yöleshni asas qilghan bir tereplimilik milliy siyasiti bu toqunushning kélip chiqishigha seweb bolghanliqini ilgiri sürgen.

Obulqasim tümen ependi, xitayning mezkur pilanni yolgha qoyushidiki niyitige guman bilen qaraydighanliqini, lékin xitayning yerlik iqtisadni tereqqi qildurush niyiti bolsa, bu pilanning izchilashturulushigha kapaletlik qilishning yoli Uyghurlarning aptonomiyilik hoquqini kéngeytishtur, dep körsetti.

Xitay hökümiti  "5 - iyul weqesi"de 197 ademning ölgenliki, ölgenlerning köp qisimining xitaylarni asas qilidighanliqini ilan qilip, rayonda keng kölemlik basturush, qolgha élish, tutqun qilish we sotlash herikitini qanat yaydurghan idi.

Dunya Uyghur qurultiyi weqe jeryanida we weqedin kéyinki basturush, tutqun qilish herikitide 10 ming Uyghurning iz ‏ - déreksiz yoqalghanliqini ilgiri sürgen. Ürümchi ottura sot mehkimisi hazirgha qeder  "5 - iyul weqesi"de jinayet sadir qilghanliqini ilgiri sürgen 26 ademge ölüm jazasi berdi. Xelq'ara kishilik hoquqni qoghdighuchi teshkilatlar bolsa , bu sotlarni adaletsizlik bilen eyiblep, jawabkarlarning hoquqi qoghdalmighanliqini tekitligen.

"Shinjang mesilisi" heqqidiki xizmet yighinining qachan échlidighanliqigha da'ir küntertipke a'it konkrét mesililer bizge melum emes. Jaw yüngkang yighindiki sözide, yighinning bu yilning axirlirigha qeder échilidighanliqini ilgiri sürgen. Xitay merkizi hökümiti "5 - iyul weqesi"din zor kölemlik ömek teshkillep, Uyghur aptonom rayonida tekshürüsh élip barghan idi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.