Xitay, dölet bayrimining 60 yilliqi harpisida Uyghur élida bésimni kücheytmekte

Ürümchi xelq meydani etrapidiki, olimpik mesh'el uzitish pa'aliyiti üchün, xitay saqchiliri teripidin qamal qilin'ghan kochilar. 2008-Yili 17-iyun,

Xitay bu ikki rayonning tinch ‏ - muqimliqini emelge ashurush uchun, yillardin buyan bu rayonda muqimliqni tekitlep kéliwatatti. Bu yil kirgendin buyan bu rayonda saqchi we eskerlerni tézlikte köpeytishke bashlidi.

Xitay jama'et xewpsizlik ministirliqi 4 - ayning 27 - küni téléwiziye - téléfon yighini échip, jaylardiki jama'et xewpsizlik tarmaqlirini, pütün memliket miqyasida 5 - aydin 10 - ayghiche bolghan 6 ay jeryanida " jem'iyet amanliqini qoghdash, muqimliqni saqlash " qa kapaletlik qilip, dölet bayrimining 60 yillighini xatirjem kütüwélishqa chaqirghan mezgilde, Uyghur aptonom rayonida jama'et xewpsizlik nazariti buyruq élan qilip, Uyghur ilining muqimliqini qoghdashtiki asasliq nuqta " jem'iyet muqimliqini qoghdap, döletni parchilashqa qarshi turush ", " 3 xil küchlerge zerbe bérish " dep tekitlidi hem jem'iyettin tézlikte saqchi qobul qilish ishini bashliwetti.

Bu yil 2 yighin mezgilide Uyghur aptonom rayonining re'isi nur bekri béyjingda muxbirlargha bayanat élan qilip, " shinjangdiki halqiliq mesile muqimliq mesilisi " dégen hem bu yil Uyghur aptonom rayonida jama'et xewpsizlik idariliri xadimlirini, qoralliq saqchi qisimliri we xelq eskerlirini kéngeytidighanliqini jakarlighan idi.

Jama'et xewpsizlik ministirliki tor bétide xewer qilinishiche, ikki yighin mezgilide yeni 3000 xelq wekili béyjinggha toplinip yighin échiwatqan mezgilning özide yeni 2009 - yili 2 - ayning 28 - künidin bashlap, jama'et xewpsizlik ministirliqi, jaylardiki nahiye derijilik jama'et xewpsizlik idarilirining idare bashliqliridin 3080 nepirini yighiwélip, terbiyilesh kursi achqan bolup, Uyghur ili we tibet qatarliq jaylardin kelgen jama'et xewpsizlik idarilirining mes'ullirila 200 din ashqan.

Undin bashqa, 2009 - yili 4 - ayning 18 - 19 - künliri Uyghur ilide , Uyghur aptonom rayonluq jama'et xewpsizlik idarisi jem'iyettin bir tutash saqchi xadimlirini qobul qilish imtihani alghan bolup, bu qétimliq imtihan'gha Uyghur ilining her qaysi oblast, wilayet, nahiyiliridin 15 orunda 563 imtihan meydani tesis qilin'ghan, imtihan'gha 40135 adem qatnashqan.

Uyghur aptonom rayoni da'iriliri, muqimliqni emelge ashurush uchun, bu yil kirgendin buyan chégra rayon boyidiki her qaysi nahiye, yéza bazarlirigha qarita xelq eskerlirini terbiyilesh, kéngeytish xizmitini kücheytidiken.

Xitay hokumitining Uyghur ilide tizlikte saqchi we xelq eskerlirini kopeytiwatqanlighidin ibaret bu xil ehwalgha nispeten dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit ependi oz qarishini bayan qilip ötti.

Dilshat rishit ependi sözide: xitayning Uyghur élide muqimliqni tekitlishi, emeliyette xitayning Uyghur élidiki 60 yilliq hokumranliqi jeryanida Uyghur millitini héchqachan boysunduralmighanlighining, Uyghur xelqighe özining atalmish aptonomiye siyasitini tangalmighanlighining aqiwiti, xitay hokumiti özining Uyghur ilidiki hakimiyitining mustehkem emeslikini bilgini uchun, her waqit yerlik Uyghur xelqining qarshiliq heriketliridin saqlinish uchun, kuchining bériche saqchi eskerlirini kopeytiwatqanlighini tekitlidi.

Xitay tor betliride xitay hökumitining Uyghur élide jem'iyettin keng kolemde saqchi qobul qilish bilen bille, Uyghur élidiki her qaysi chégra rayonlirida " xelq eskerliri"ni tézlikte kopeytiwatqanliqi heqqide xewerler bérilgen.

Shinxu'a torining 4 - ayning 28 - küni ürümchidin xewer bérishiche, pamir égizlikidiki qeshqer chégra qoralliq etriti, chégra rayonning bixeterlikini qoghdash uchun 4 - ay ichide tashqorghan nahiyiside, xelq eskerliri terbiyilesh kursi achqan bolup, bu qétimqi kursqa Uyghur, tajik, qirghiz milletliridin bolup, 200 din artuq adem qatnashqan. Xewerde déyilishiche, bu kursantlargha muntizim herbiy telim terbiye élip bérilip, qattiq meshiq qildurulghan.

Tengritagh torining 4 - ayning 28 - künidiki xewiride yene, shinjang herbiy rayoni ali tarmaq etriti xoten chéra tagh ichidiki polu yézisida tibet xelq eskerliri qoshunini kücheytkenliki heqqidiki resimlik xewer bérilgen. Xewerde shizangning ali rayonigha tutishidighan, chira taghliridiki polu tagh rayonining shinjang bilen shizangning muqimliqini saqlashtiki istratégiyilik jay ikenliki eskertilgen.

Oxshashla shinjang xewerler torining 4 - ayning 28 - künidiki xewiride, tarbaghatay wilayitige qarashliq qobuqsar mongghul aptonom nahiyisining motgé yézisidiki kent qoghdighuchi ayallar etritining ehwali heqqide xewer bérilgen. Xewerde bu ayallar etriti 2005 - yili qurulghan bolup, ular deslepki 8 neperdin hazir köpiyip 100 ge yetkenliki, ularning shu yézining amanliqini we ijtima'iy muqimliqini qoghdash xizmiti ilip bériwatqanliqi bayan qilin'ghan.

Xitayning Uyghur élide xelq eskerlirini kopeytishtiki meqsiti heqqide toxtalghan dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit ependi öz köz qarishini mundaq bayan qildi.

Dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit ependi sözining axirida yene, xitay hökümitining Uyghur élide saqchi we xelq eskerlirini köpeytishi, bu jaygha muqimliq keltürmeydighanliqini, belki bu rayondiki köchmen xitaylarning xorikini östürüwétip, yerlik Uyghur qatarliq xelqler ning xitaylargha bolghan narazilighini téximu kücheytiwétip, Uyghurlar bilen xitaylar ottursidiki ziddiyetni ötkurleshturidighanliqini, Uyghur élide qarshiliq heriketlirining téximu köpiyidighanliqini, Uyghur élide xitay arzu qilghan ijtima'iy muqimliq emes, belki ensizchilik we muqimsizlik weziyiti shekillinidighanlighini tekitlidi.