Чәтәлләрдики хитайларниң бейҗиң һөкүмитиниң сияситини ақлаш һәрикити

 Тибәттә, йүз бәргән қозғилаң вә хәлқара җамаәттә, хитай һөкүмитиниң тибәттики бастуруш һәрикитигә вә бейҗиң олимпикигә қарши қозғалған наразилиқ, хитайда уйғур вә тибәт қатарлиқ аз санлиқ милләтләргә қарши қозғалған долқунниң техиму күчийишигә сәвәб болди. Хитайларниң уйғур вә тибәтләргә қарши өчмәнлик һессияти, хитайдики тор бәтләрдә уйғур вә тибәтләргә қарши йезилған һақарәт вә кәмситиш характерлик мақалиләр биләнла чәклинип қалмиди. Хитайлар, нурғунлиған мулаһизичиләрниң ейтишичә, бейҗиң һөкүмитиниң астириттин қоллиши билән, хитайниң чоң шәһәрлиридә кочиларға чиқип, тибәтләрни қоллиған дөләтләргә қарши кәң көләмлик намайишлар өткүзүшкә башлиди.

Хитай ичидики тор бәтләрдә тибәт вә уйғурларға қарши өчмәнлик һессияти ипадиләнгән мақалиләрниң сани өзлүксиз көпийиватқан бир мәзгилдә, чәтәлләрдики бәзи тор бәтлиридә, уйғур елидә туғулуп чоң болған вә уйғур елидә яшиған вә һазир ғәрб дөләтлиридә яшаватқан бәзи хитайлар, уйғур елидики вәзийәт, хитай һөкүмитиниң уйғур елигә қаратқан сиясити вә уйғурларниң нөвәттики әһвали һәққидә өз көз қарашлирини елан қилишқа башлиған.

27‏- Април күни, де чайна бет тор бетидә елан қилинған вә үрүмчидә туғулуп чоң болған, вә һазир америкида яшаватқан ляң фамилилик бир хитай билән өткүзүлгән сөһбәт буниң әң йирик мисали һесаблиниду.

Мәзкур тор бәтниң мухбири, темоти вистон тәрипидин елип берилған сөһбәттә, ляң, шинҗаңда бәзи уйғурларниң иқтсадий җәһәттин көтүрүлүши, райондики етник гуруппилар оттурисидики мунасивәтләрниң өзгиришигә сәвәб болуватамду? сиз шинҗаңда яшаватқан вақтиңизда, бирәр бөлгүнчини учратқанму? хитай һөкүмитиниң шинҗаңға қаратқан сияситигә қандақ қарайсиз? дегәнгә охшаш соаллириға, хитай һөкүмитиниң сияситини ақлайдиған шәкилдә, наһайити устилиқ билән җаваб бәргән.

Сөһбәттә, хәлқара җамаәтниң хитайниң аз санлиқ милләтләргә қарита елип бериватқан сияситигә пәқәт сәлбий көз қараш биләнла қараватқанлиқини баян қилған ляң, хитайдики аз санлиқ милләтләрниң хәнзуларға қариғанда, нурғун һәқ-һоқуқларға игә икәнликини, пиланлиқ туғут сияситиниң буниң бир испати икәнликини илгири сүргән.

Сөһбәттә, шинҗаңда яшаватқан мәзгиллиридә, һечқандақ бөлгүнчи паалийәт учратмиғанлиқини тәкитлигән ляң, уйғур елидики, мустәқиллиқ һәрикитиниң, иқтсадий җәһәттин көтүрүлүп, оттура асия вә ғәрбий асия дөләтлирини зиярәт қилиш пурситигә еришкән уйғурларниң, бу райондики радикал еқимларниң тәсиригә учриши нәтиҗисидә оттуриға чиққанлиқини баян қилған. Лекин өзиниң, һазирғичә радикал һәрикәтләрниң сепигә киргән бирму уйғурни учратмиғанлиқини әскәрткән.
  
Ғәрб дөләтлиридә яшаватқан хитайлар тәрипидин, чәтәлләрдики һәр қайси тор бәтләрдә, уйғур елидики вәзийәт вә уйғурларниң нөвәттики әһвали тоғрисида елан қилиниватқан сөһбәт вә мақалиләр, хитай һөкүмитиниң көз қарашлиридин пәрқлиқ әмәс. Лекин дуня уйғур қурултийиниң баянатчиси дилшат ришитниң ейтишичә, бу көз қарашлар, хитай һөкүмити тәрипидин әмәс, уйғур елидә узун вақит яшиған ,көпинчиси ғәрб дөләтлириниң пуқралиқиға өткән, ғәрб җәмийитини яхши тонуйдиған вә уларниң қайси мәсилиләргә қизиқидиғанлиқини вә немиләрдин нәпрәтлинидиғанлиқини яхши билидиған хитайлар тәрипидин наһайити устилиқ билән оттуриға қоюлуватқанлиқи үчүн, ғәрб дөләтлиридики бәзи кишиләрни қаймуқтуруп қоюши мумкин икән.

Дилшат ришит, хитайларниң бу һәрикитини, уйғурларни әмдила тонушқа башлиған, хәлқара җамаәтниң каллисини қаймуқтуруш вә дуня җамаәтчиликиниң уйғурларға болған һесдашлиқини қозғаш үчүн чәтәлләрдики уйғур тәшкилатлири тәрипидин елип бериливатқан паалийәтләрниң алдини тосушни нишан қилған бир сүйиқәст, дәп көрсәтти. У ниң ейтишичә, дуня уйғур қурултийи хитайларниң бу йеңи тактикисиға қарши тәдбир алидикән.