Amérika doklat élan qilip, xitayda adem etkeschilik ehwalining yenila nahayiti éghir ikenlikini bildürdi

Amérika dölet ishliri ministirliqi düshenbe küni dunyadiki "adem etkeschilik mesilisi" heqqide doklat élan qilip, xitayni yene bir qétim adem etkeschilik mesiliside "közitilidighan döletler tizimliki"ge kirgüzdi.
Muxbirimiz erkin
2010.06.14
Amerika-kongres-binasi-1-305 Amérika parlamént binasining sirtqi körünüshi.
www.house.gov Din élindi.

Doklatta Uyghur élining bezi jaylirida déhqanlarni hashargha tutush, balilarni mejburiy emgekke sélish ehwalining dawamlishiwatqanliqini ilgiri sürgen. Chet'eldiki Uyghur teshkilatliri bolsa xelq'ara jem'iyetning xitaygha bésim ishlitip, hashar we balilar emgikini bikar qilishqa heydekchilik qilishni telep qildi.

Amérika dölet ishliri ministirliqining dunyadiki adem etkeschilik mesilisige da'ir 2010‏ - yilliq doklati düshenbe küni élan qilindi. Uningda dunyadiki 177 döletning adem etkeschilik ehwalidin melumat bérilgen bolup, xitay bu yil yene amérika dölet ishliri ministirliqining "közitilidighan döletler tizimliki"ge kirgüzülgen.

Doklatta xitaydiki adem etkeschilik ehwaligha baha bérip, xitay "erler, ayallar we balilar etkeschiliki, bolupmu ularni mejburiy emgekke sélish, pahishilikke mejburlash etkeschilikning menbesi, ötkünchi békiti we axirqi pellisi" dep körsetken.

Doklatta, xitaydiki adem etkeschilik pa'aliyitining merkezlik memliket ichide yüz bériwatqanliqini, lékin shuning bilen birge bérma, wyétnam, la'os, mongghuliye, rusiye, shimaliy koriye, zimbabuwi we romaniyilik ayallar hem balilarning xitaygha élip bérilip, mejburiy emgekke séliniwatqanliqini, pahishixanilarda adem kütüshke mejburliniwatqanliqini tekitligen.

Amérika dölet ishliri ministirliqining adem etkeschilikige qarshi turush we nazaret qilish ishxanisining mes'uli, bash elchi lu'is sdi baka doklat élan qilish munasiwiti bilen radi'omizning ziyaritini qilip, amérikining xitay türmisidiki mehbuslarning mejburiy emgekke sélinishi we shimaliy koriyilik musapir ayallarning mesilisige diqqet qilidighanliqini bildürdi.

U, "xitaydiki adem adem etkeschilik weziyiti köp tereplimilik mesile. Sizge melum, biz xitayda kishilerning kan, xumdan we ishlepchiqirish karxanilirida qullar emgikige sélin'ghanliqini körduq. Biz türmide emgekke séliniwatqan kishilerge dawamliq diqqet qilimiz. Bolupmu, shimaliy koriye chégrisida pahishilik yaki bashqilargha xotun bolushqa mejburliniwatqan ayallarning mesilisige diqqet qilishni dawamlashturimiz" dep körsetti.

Amérikining doklatida Uyghurlar duch kéliwatqan ikki mesile alahide tilgha élinidu. Bu ikki mesile Uyghur élidiki bezi jaylarda déhqanlarning hashargha tutulup, balilarning mejburiy emgekke séliniwatqanliqidur. Doklatta "shinjangning az sanliqlar üstünlükni igileydighan bezi rayonlirida déhqanlarning mejburiy emgekke séliniwatqanliqini" tenqidlep, hökümetning qollishidiki yéza emgek küchlirini ichkirige yötkesh programmisi mejburiy yolgha qoyuluwatqanliqini bildürgen.

Yerlik da'irilerning ishchilarni, jümlidin balilarni tehdit hem jerimane qoyush bilen qorqutup, adem yötkesh programmisigha mejburiy qatnashturghanliqini, lékin ularning ichide bu programmigha öz ixtiyarliqi bilen qatnashqanliqini éytquchi bezi kishilerning barliqini tekitligen.

Shundaqla yene, xitayda yerlik hökümetlerning "emgek - öginish" programmisigha asasen balilarni emgekke sélish ehwali keng uchraydighanliqini eskertip, "shinjangda balilarning emgek - öginish programmisidiki körsetmige asasen ishlepchiqirish - qurulush bingtüenide kéwez üzüshke sélin'ghanliqi"ni ilgiri sürgen.

Dunya Uyghur qurultiyi bu ikki mesilining Uyghurlar duch kéliwatqan nöwettiki jiddiy mesile hésablinidighanliqini eskertip, xitay hökümitidin balilarni emgekke sélish we emgek küchlirini ichkirige yötkeshni toxtitishni telep qildi.

Doklatta,xitayning 2009‏ - yili adem etkeschilikige qarshi turush mesilisidiki ijra'ati melum ilgirileshke érishkenligini, lékin xitay qanunining etkeschilik uqumigha bergen tedbiri cheklik bolup, xelq'ara ölchem bilen birdek emeslikini , xitay qanunida etkeschilik qurbanigha aylinip, pahishixanida jinisiy mulazimetke mejburlan'ghan 14 yashning üstidiki ösmürlerning qanuniy salahiyitige éniqlima bérilmigenlikini, xitay qanunida yene, görüge éliwélishning sirtidiki mejburlash xaraktérlik heriketlerning yeni jismaniy yaki gheyri jismaniy tehditning adem etkeschilik türige kirish - kirmesliki roshen emeslikini bildürgen.

Bash elchi lu'is sdi baka xitayning yéqinda b d t adem etkeschilikige qarshi turup, ayallar we balilarni qoghdash toghrisidiki"palarimo kélishimnamisi" ge imza qoyghanliqini medhiyilep, xitayning xelq'ara ölchemge asasen heriket qilishini ümid qildi.

Lu'is sdi baka mundaq deydu" :xitayning bu yil b d t palorima kélishimnamisige qatnashqanliqi bizni söyündürdi shundaqla biz, ularning xelq'ara jem'iyet aldidiki ehdini bija keltürüsh waqti ikenlikige ishinimiz. Nöwettiki mesile xitayning öz qanunini xelq'ara ölchemlerge uyghunlashturushidur. Xitay hökümiti bügün'ge qeder xelq'ara ölchemge uyghun kélidighan qanun bolmasliqtek mesilige duch kelgen idi. Emdi ular b d t ning munasiwetlik kélishimnamisige imza qoydi. Biz buning özgirish élip kélishini ümid qilimiz shundaqla biz ular bilen hemkarlishishqa teyyar ikenlikimizni bildürimiz."

Doklatta, etkeschiler 2009‏ - yili xitaygha yötkigen wyétnam we bérmiliqlarning körünerlik köpeygenlikini, ularning ichidiki bir qisim kishilerning solap qoyulghanliqini, köp qisimining bolsa mejburiy emgekke sélinip, qerzini töleshke mejburlan'ghanliqini ilgiri sürgen. Xitaygha qéchip kirgen shimaliy koriyilik nurghun qiz - chokanlarning pahishixanida jinisiy mulazimetke yaki xitay erkeklirige xotunluqqa mejburlan'ghanliqini bildürgen.

Bezi ammiwi teshkilatlar we mutexessisler xitayning bir perzentlik siyasitini tenqidlep, bu siyaset xitayda adem etkeschilikining ewj élishigha türtke boluwatqanliqini bildürmekte. Bu qarashtiki ammiwi teshkilatlar we mutexessislerning eskertishiche, xitay puqraliridiki oghul balini etiwarlash aditi xitayda qiz - oghullar tengpungluqining burulushigha, qiz - ayallarni élip - sétish qilmishining küchiyishige seweb bolmaqtiken.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.