Хитайда бәш орун бирлишип сәргәрдан балиларниң DNA әвришкисини йиғмақчи

Оқтурушта көрситилишичә, хитай җамаәт хәвпсизлик, хәлқ ишлар, малийә, сәһийә вә туралғу вә шәһәр -  йеза қуруш министирлиқлири һәм уларниң җайлардики тармақ идарилири һәмкарлишип 2009  -  авғусттин башлап мәмликәт бойичә сәргәрдан вә алданған, сетилған өсмүр балилар һәм аялларни тәкшүрүп ениқлаш һәмдә уларниң DNA қан әвришкилирини йиғип, санлиқ мәлумат амбири қурушқа һәрикәтлинидикән.

Хитай даирилири гәрчә йиллардин буян бу хилдики бала һәм аялларниң һоқуқини қоғдап, қутқузушқа даир хизмәтләрни қанат яйдуруп келиватқанлиқини тәшвиқ қилип кәлгән болсиму, хәвәрдә көрситишичә, бу қетимқиси хитайда әң көп органларниң қатниши билән күчлүк тәдбирләр қоллинип кәң даиридә елип берилидиған һәрикәт икән.

 Хитай җамаәт хәвпсизлик министирлиқи тарқатқан уқтурушта, мәзкур һәрикәтниң мәқсити" шәһәр ‏ -  базарлардики еқип йүргән сәргәрдан, баш панаһсиз бала һәм аялларни қутқузуш вә яш өсмүрләрни җинайәткә мәҗбурлашқа зәрбә бериш " дәп көрситилгән.

 Мунасивәтлик хәвәрләрдә, хитайда йеқинқи йиллардин буян яш өсмүрләрниң җинайәт садир қилиш, бала һәм аялларни алдап сетишқа даир вәқәләр барғанчә еғирлап бериватқан болуп, болупму, бала һәм өсмүрләрниң түрлүк җинайәт гуруһлири тәрипидин диванилик вә оғри ‏ -  янчуқчилиққа мәҗбурлинишидәк әһвал бәкму еғир икән. Буниң билән өзини қоғдаш иқтидариға игә болмиған бу хилдики зиянкәшликкә учриған балилар, мал орнида сетилиш, алдиниш,тән җазасиға учраш, хорлиниш, зиянкәшликкә учрап җисманий һәм роһий җәһәттин қәстән мейипқа айландурулуш, һәтта өлтүрүлүш, басқунчилиққа учрашқа охшаш қисмәтләргә дучар болуватқан болуп, хитай җәмийитидики еғир мәсилигә айланған.

Хитай даирилири бу қетимқи мәмликәт бойичә бала һәм аялларни сетиш, алдашқа даир җинайәт һәм җинайәтчиләргә бир туташ зәрбә бериш һәм бу җәрянда зиянкәшликкә учриған бала һәм аялларни ениқлап қутқузуш һәрикитидә, қайси орган байқиған болса, шу орган, шу җайда бир тәрәп қилиш, һәр қайси органлар өз даирисидики хизмәтләрни мукәммәл әстайидил ишләш, җәмийәтни сәпәрвәр қилип, кочилардики ялғуз, игә ‏ -  чақисиз, сәргәрдан балиларни ениқлаш, йиғип қутқузуш, әвришкә йиғиш һәм санлиқ мәлумат турғузуштәк хизмәтләрни чиң тутуп, тәртиплик, мукәммәл ишләш, даириләрниң һәрикитигә маслашмиғанларға қарита қаттиқ васитиләрни қоллинип қанун бойичә бир тәрәп қилишқа охшаш чариләрни қоллинип көзлигән нишанға йәтмәкчи икән.

Хитай даирилириниң бу қетим башлиған өсмүр балиларниң җинайәт өткүзүшини контрол қилиш һәм алданған сетилған аял вә балиларни ениқлаш һәм қутқузуш һәрикитидә бәзи зөрүр болған җиддий һәм мәҗбурлаш васитилирини қоллинидиғанлиқи һәмдә четилидиған органларниң көплүки қатарлиқ тәрәпләр хитай көзәткүчиләрдә " бу хитай һөкүмитиниң 60 йиллиқ тойини өткүзүш алдидики җәмийәттә елип бериватқан чоң көләмлик тазилаш һәрикитиниң бир қисими" дегән қарашларни оттуриға чиқарди.

Бу һәқтә хитай телеграф гезитиниң хәвиридә, хитай иҗтимаий пәнләр академийиси җәмийәт тәтқиқатчиси профессор ли йиңшеңниң сөзини нәқил елишичә" хитайда бәш орган бирләшкән мундақ чоң типтики һәрикәтниң тунҗи қетим елип берилиши, болупму диванилиқ қиливатқан сәргәрданлар билән җинайәт йолиға мәҗбурланған яш өсмүрләргә нисбәтән мәхсус қануний васитиләр билән мәҗбурий характерлик башқуруш усули қоллинилиши тунҗи қетимлиқи һесаблиниду."

Уйғурларниң қаришичә,хитайда гәрчә бала һәм аялларниң һоқуқ мәнпәәтиниң мувапиқ қоғдалмаслиқи, уларниң алдинип, сетилип, һәр хил җинайәт гуруһлириниң қоралиға айландурулиши пүткүл мәмликәткә таралған, йилтизи чоңқур, тәсири зор болған иҗтимаий мәсилә болсиму, уйғурларға нисбәтән бир миллий мәсилидур.

Хитай өлкилиридики уйғур сәргәрдан бала һәм аяллар мәсилисигә көңүл бөлүп келиватқан бәзи уйғур көзәтчиләрниң қаришичә, хитай өлкилиридики сәргәрдан уйғур бала һәм аялларға нисбәтән, хитай қолланмақчи болған бу қетимлиқ қаттиқ зәрбә бериш һәрикити қандақтур бир қутқузуш һәрикити болмастин, бәлки хитай һөкүмитиниң баһанидә хитай өлкилиридики вә уйғур елиниң шәһәр ‏ - наһийилиридики уйғурларни қайтидин контрол қилиш һәм тазилаштин дерәк беридикән.

Дуня уйғур қурултийи муавин баш катипи, канадада яшаватқан туйғунҗан әпәнди, хитайниң бу һәрикити  - 5 июл үрүмчи вәқәсидин кейинки уйғурлар үстидин елип бериватқан чоң тазилаш һәрикитиниң бир қисми болуши мумкин дегән гуманини оттуриға қойди.

Дуня уйғур қурултейи тәтқиқат мәркизи башлиқи үмид агаһи әпәнди, хитайниң бу һәрикити уйғурлар үчүн яхшилиқтин дерәк бәрмәйду дәп қарайдиғанлиқини билдүрди.

Хитай тинчлиқ торидики мунасивәтлик учурларға қариғанда 2008 - йилиниң өзидила уйғур елидики җамаәт хәвпсизлик тармақлири балиларни алдап хитай өлкилиригигә апирип сатқан һәмдә бала янчуқчилар гуруһлирини қуруп җинайәт садир қилған 8 чоң җинайәт гуруһини паш қилған, 177 адәмни қолға алған, бу җинайәт гуруһлири тәрипидин хитай өлкилиригә алдап кетилип түрлүк зиянкәшликләргә учрап қутқузувелинған балилар 746 нәпәр икән, алдинқи үч йилда уйғур елидин хитайға алдап кетилгән уйғур балиларниң сани 3059 икән.

Уйғур балилириниң җинайәт гуруһлири тәрипидин алдаш, сетиш йоллири билән хитай өлкилиридә түрлүк җинайи һәрикәтләргә мәҗбурлиниши йеқинқи 10 йилдин буян күнсайин еғирлашқан бир мәсилә болған болсиму, һазирғичә мунасивәтлик даириләр хитай өлкилиридә һоқуқ мәнпәәтлири еғир дәхли тәрузға учрап келиватқан бу уйғур балиларниң сани һәм әһвали һәққидә һечқандақ мәлумат тарқатмиған шундақла адәм бедиклиригә зәрбә бериш һәрикәтлири һечқанчә үнүм көрсәтмигән иди.

Үрүмчидики бәзи мутәхәссисләрниң билдүрүшичә, үрүмчиниң өзидә уйғур елиниң җәну‏ -  шималидин келип түрлүк вақитлиқ ишлар билән җан беқиватқан уйғурларниң сани 500 миң әтрапида икән.

Сина торида берилгән бир учурда көрситилишичә, нөвәттә хитайниң һәр қайси чоң шәһәрлиридә еқип йүргән, диваничилиқ, оғри, янчуқчилиққа мәҗбурлинип түрлүк хорлуқ ичидә яшаватқан уйғур өсмүр балиларниң сани  50 миңдин ашидикән.