Xitay tunji qétim dunyagha xitaydiki muhit bulghinish ehwalini élan qildi

2005 - Yili 23 - may tartilghan bu sürette, xitayning sichüen ölkisidiki melum bir sémont zawutidin chiqiwatqan ölchemsiz is - tutektin bir körünüsh.

Amérika awazi radi'o istansisining bügünki xewiride bayan qilinishiche, tünügün xitay hökümiti tunji qétim "1 - qétimliq memliketlik muhit bulghinish ehwali heqqide doklat"ni élan qilghan.

Xewerlerdin melum bolushiche, xitayning tunji qétimliq bu doklati 2007 - yil ichidiki su menbelirining bulghinish heqqidiki sanliq melumatlar asasida teyyarlan'ghan bolup, bu doklatta tunji qétim yéza igilik ishlepchiqirishini öz ichige alghan halda nahiye ‏ - kentlerdiki kündilik turmush istémali hem exletlerni bir terep qilish zawutliri tesiridin su menbelirining bulghinish ehwali bu qétimliq tekshürüsh da'irisi ichige kirgüzülgen.

Xitay muhit asrash ministirliqining mu'awin ministiri jang lijünning bildürüshiche, xitaydiki muhit bulghinishida suning bulghinishi éghir bolup,2007 - yilidiki bulghan'ghan su miqdari 30 milyon 289 ming 600 tonna bolghan. Nöwette xitaydiki su menbelirining bulghinishini keltürüp chiqiriwatqan sana'et ishlepchiqirish karxaniliri asasen, qeghezchilik, toqumichiliq, néfit - ximiye sana'iti zawutliri shundaqla kömürchilik hem renglik métal ishlepchiqirishi qatarliqlar bolup, bularning ishletken su miqdari 83%tin 73% kiche iken.

Xitayda su menbelirining bulghinish ehwali zawut - kanlarning kéreksiz sularni derya - éqinlargha qoyup bérishidin bashqa yene, istémal sahesidiki suning bulghinish ehwalimu éghir iken. Nöwette xitaydiki méhmansaraylar, réstoranlar, sachtrachxanilar hem puqralarning kündilik su ishlitishte su menbelirining bulghinish ehwalimu éghir bolup, istémal saheside bulghan'ghan su 11 milyon 80 ming tonna bolghan.

Suning bulghinishi netijiside xitayda insanlarning salametliki bilen biwasite munasiwetlik bolghan yéza igilik ishlepchiqirishining bulghinish ehwali éghirlashqan bolup, hazir xitay yézilirida ishlitiliwatqan su menbesining 43.7% Bulghan'ghan su iken.

Xitayning bu qétimliq doklatida, xitaydiki hawaning bulghinish ehwali heqqide melumat bérilmigen bolup, fransiye agéntliqining bayan qilishiche, chala köygen gazlarni hawagha qoyup bérish jehette, xitay 2005‏, 2006 ‏ - yilliridin bashlap amérikidin köp éship ketken bolup, dunya boyiche hawagha zeherlik karbon gazi qoyup béridighan 1 - nomurluq chong döletke aylan'ghan. Dunya bankisi élan qilghan sanliq melumatlargha asaslan'ghanda, xitayda her yili 750 ming adem bulghan'ghan hawada zeherlinip ölüwatqan bolup, dunya boyiche eng éghir derijide bulghan'ghan 10 sheherning hemmisi xitayda iken.

Xitay üzlüksiz halda xitaydiki muhit bulghinish ehwalini dunya jama'etchilikidin yoshurup kéliwatqan bolup, xitaydiki muhit ehwali heqqide metbu'at orunlirigha melumat bergüchilerni teqib astigha élip kéliwatqan idi. Xongkong metbu'atlirining ashkarilishiche, tünügün xitayning sichüen ölkisi chéngdu shehiridiki sot mehkimisi xitaydiki muhit qoghdighuchi yazghuchi, kishilik hoquq aktipi ten zorénni, uning xitaydiki muhit bulghinish ehwali heqqide élan qilghan maqaliliri sewebidin, " dölet hakimiyitige ighwagerchilik qilghan " dégen jinayet bilen 5 yilliq qamaq jazasigha höküm qilghan. Bu sewebtin xongkongdiki bir qisim amma xitayning xongkongdiki ish béjirish binasining aldigha kélip naraziliq namayishi élip barghan.

Mutexessislerning qarishiche, hazir xitayda sana'etlishish hem sheherlishishning tézlishishige egiship, xitay dunyadiki muhit bulghinishi eng éghir bolghan döletlerning birige ayliniwatqan bolup, xitaydiki muhit bulghinishi pütün yer shari muhitighimu éghir tesirlerni keltürmekte iken. Xelq'araning qattiq bésimi netijiside xitay terep, 2009 - yil 12 - ayning 8 - küni kopénhagén kilimat yighinida, xitaydiki muhit bulghinish mesilisini "gherbning gazini sherqqe yötkesh" arqiliq hel qilidighanliqini jakarlighan idi.

Xitay yighinda, 2008 - yili qorghastin gu'angjughiche 5 ming kilométirliq tebi'iy gaz turuba qurulushi bashlan'ghanliqini bildürgen. Hem 2010 - yilidin 2012 - yilighiche 100 milyard yawro muhit asrash meblighi hazirlap, 2020 ‏ - yiligha yetkende, pütün xitayda hawagha qoyup bérilidighan zeherlik gaz miqdarini 40% azaytidighanliqini wede qilghan.

Emma xelq'aradiki muhit mutexessisliri hem xitayning nöwettiki weziyitini közetküchiler, xitayning bu wedisige nisbeten bekmu ümidwar pozitsiyide bolmighan. Ularning bildürüshiche, hazirqi mushu ehwaldin qarighandimu eger xitay 2020 ‏ - yilighiche her yili qayta énérgiye ishlepchiqirishni 15% azaytip mangalighan teqdirdimu, hawaning bulghinishini aran 20% töwenliteleydiken.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.