Analizchilar: junggodiki yaponiyige qarshi namayish arqisida béyjing hökümiti bar

Tünügünki namayish yaponiye 1931‏-yili sherqiy-shimaldiki 3 ölkini igilep, manjularning dölet qurushigha yardem qilghan “18‏-Séntebir weqesi” ning del 83‏ yilliq xatire künige toghra kelgen. Biraq xitayning muqimliqqa eng éhtiyajliq boluwatqan mezgilde, yaponiyige qarshi namayishqa yol qoyup, zorawanliq weqelirige süküt qilishi bezi analizchilarning diqqitini qozghighan.

Xitayning béyjing qatarliq chong sheherliridiki yaponiyige qarshi keng kölemlik naraziliq namayishi charshenbidin étibaren pesiyishke bashlighan. Chet'el axbarat wasitilirining xewer qilishiche, xitay da'iriliri charshenbe küni béyjingda turushluq yaponiye elchixanisi etrapigha qoralliq saqchilarni orunlashturup, puqralarning elchixana aldigha yighilishini men'i qilghan. Shu küni yene yaponiyining shangxeydiki konsulxanisi aldida bir top kishi yighilish ötküzgendin sirt, xitayning bashqa chong sheherliride yaponiyige qarshi héchqandaq weqe yüz bermigen.

Ötken heptining axiri we seyshenbe yeni “18‏-Séntebir weqesi” ning 83 yilliq xatire küni  béyjing, shangxey qatarliq chong sheherlerde ötküzülgen yaponiyige qarshi naraziliq namayishlirida tashqinliq yüz bérip, yaponiye tawarlirini bayqut qilish chaqiriqi otturigha qoyulghan. Yapon aptomobillirini urup chéqish, yapon puqralirigha, diplomatik organlirigha we yapon soda mulazimet orunlirigha hujum qilishtek zorawanliq weqeliri yüz bergen idi.

Xitaydiki yaponiyige qarshi namayish we zorawanliq weqelirining xitay hökümiti muqimliqqa éhtiyajliq boluwatqan nahayiti sezgür mezgilde yüz bérishi, bezi weziyet analizchilirining diqqitini qozghighan. Amérikida yashaydighan xitay weziyet analizchisi, amérika gherb-sherq uniwérsitétining sabiq proféssori yang liyü ependining qarishiche, yaponiyige qarshi namayishning bu mezgilde yüz bérishi tasadipiyliq emes. U, yaponiyige qarshi naraziliqni yaponiye hökümiti dyawyü arilini sétiwélip keltürüp chiqarghandek qilsimu, biraq xitay hökümiti namayishni qollap, xelqning diqqet nezirini ichki naraziliqtin tashqi mesilige burap qoyghanliqi, bu arqiliq özidiki bésimdin qutulmaqchi bolghanliqini bildürdi.

Yang liyü: kéler ay 18-qurultay échilidu. Emeliyette junggo nurghun mesililerge duch kéliglik. Kishilik hoquq bularning biri. Uning bu mesilini hel qilishi mumkin emes. U bu mesilide yol qoyushni xalimaydu. U yenila özining burunqi yolida ching turidu. Shunga junggoda kishilik hoquqni qoghdash bilen muqimliqni qoghdash mesilisi izchil toqunushup keldi. Ular muqimliqni bahane qilip, kishilik hoquqni qoghdighuchilargha zerbe bérip kéliwatidu. Uning bu sahede özgirish élip bérishida héchqandaq ümid yoq. Shunga kompartiye kishilerning diqqitini dyawyüdaw mesilisige buriwetti. Bu arqiliq kishilik hoquq mesilisi untup qélindi. Nöwette dunyaning diqqiti dyawyü arili we jonggo-yaponiye munasiwitige merkezliship qaldi. Hazir junggoning kishilik hoquq mesilisi nahayiti az tilgha élinidu, dep körsetti.

Xitaydiki yaponiyige qarshi namayish we zorawanliq weqeliri amérika dölet mudapi'e ministiri lé'o panétta del xitayni ziyaret qiliwatqan mezgilge toghra kelgen. Lé'o panétta, charshenbe her ikki terepning özini tutuwélishini telep qilip, amérikining bu mesilidiki pozitsiyisi erkin soda, qanun bilen bashqurush, déngiz, hawa qatnishi we torni échiwétish, ixtilapni mejburlash yaki küch qollanmay, tinch hel qilish prinsipigha tayinidighanliqini bildürgen.
U, béyjingdiki bir herbiy akadémiyide sözligen nutqida yene yash xitay herbiy ofitsérlirigha xitab qilip, xelq'ara ölchem we qa'ide qanunlargha hörmet qilishning ehmiyiti, uning tinch okyan rayonining muqimliqigha kapaletlik qilish jehettiki muhim rolini alahide tekitligen.

Bezi analizchilar uning sözi sherqiy we jenubiy déngizdiki arallarning igilik hoquqini taliship, etraptiki qoshna eller bilen ghowgha qiliwatqan xitaygha qaritip éytilghanliqini ilgiri sürmekte. Biraq panétta amérikining asiya-tinch okyan istratégiyisi xitayni teqib qilishqa qaritilmighanliqini eskertip, buning xitay bilen hemkarliqni kücheytishke we yéngi hemkarliq modéli shekillendürüshke qaritilghanliqini bildürgen. Panétta xitayni ziyaret qilishtin burun yaponiyide toxtap, tokyo bilen yaponiye zéminida ballistik bashqurulidighan bombigha qarshi radar orunlashturush heqqide kélishim imzalighan idi. U, mezkur radar shimaliy koriyining ballistik bombilirigha qaritilghanliqini bildürgen bolsimu, biraq kélishim xitay-yaponiye arisidiki zémin igilik hoquq ixtilapi ötkürliship ketken peytke toghra kelgechke xitayni nahayiti bi'aram qilghan.

Biraq proféssor yang liyüning ilgiri sürüshiche, amérika yaponiye-xitay arisidiki zémin ixtilapida biterep turghandek körünsimu, biraq yaponiye hujumgha uchrisa, uning amérika-yaponiye bixeterlik kélishimige asasen yaponiyini qoghdash mes'uliyiti bar. Yang liyü, shunga bu mesilining qoralliq toqunush peyda qilish éhtimalliqi az, dep qaraydighanliqini bildürdi.

U mundaq deydu: amérika dyawyü arili mesiliside qarimaqqa adil meydanda turghandek qilsimu, biraq emeliyette yaponiyini qollaydu. Buning sewebi nahayiti addiy. Birinchidin, yaponiye amérikining asiya-tinch okyandiki muhim ittipaqdishi. Ularning ortaq bixeterlik kélishimi bar. Eger yaponiye hujumgha uchrisa, amérikining yaponiyini qollash we qoghdash mes'uliyiti bar. Amérika tereplerni özini tutuwélishqa chaqirip, biterep turghandek qilsimu, lékin urush partlap qalsa, amérika yaponiyini qollishi kérek. Mana bu urush partlimaydighanliqidiki muhim seweb.

Yang liyü eskertip: méningche urush partlash mumkinchiliki yoq. Eger dyawyü arilini, dep urush yüz bérip qalsa, éghir chiqim tartidighanliqini her ikki terep yaxshi bilidu. Uning üstige kimning yéngidighanliqigha kapaletlik qilish nahayiti tes. Hazirqi dewrdiki urush 20-30 yilning aldidiki urushlargha oxshimaydu. Junggoning qoral-yaraqlirimu xéli serxil. Yaponiyining qoral-yaraqlirimu elwette yaman emes. Uning üstige yaponiyining arqisida amérika bar. Shunga her ikki terepning awazi nahayiti qattiq, teleti bek yaman bolsimu, biraq herikiti nahayiti yawash. Junggo hazir milletchilik idiyisi arqiliq puqralarni qurutup, ularni yaponiyige qarshi namayish qilishqa küshkürtüwatidu. Biraq junggo yene bir tereptin namayishning kontroldin chiqip kétishidin qorqidu, dédi.

Xitayda yüz bergen yaponiyige qarshi namayish, xitaydiki yaponiye diplomatik organlirigha, soda mulazimet orunlirigha qaritilghan zorawanliq hujumi yaponiyide inkas qozghap, yaponiyidiki xitay soda mulazim orunlirigha qismen öch élish xaraktérlik  hujum qilish weqelirining yüz bérishini keltürüp chiqarghan. Yaponiyining kobé shehiridiki bir xitay mektipining derwazisigha ot qoyush, fukuka nahiyisidiki 4 xitay ashxanisining ishik, dérizilirini chéqiwétish weqesi yüz bergen. Tokyo sheher bashliqi séntaro ishixara xitaylarning yaponiyige qarshi namayishi we zorawanliq heriketlirini “Térrorluq qilmishi we sapasizliq” dep tenqid qilghan. Yaponiye déngiz qoghdash nazariti yaponiye déngiz tewelikige tajawuz qilip kirgen xitay charlash paraxotlirini agahlandurup, eger yene yaponiye déngizigha yéqinlashsa, chöktürüwétidighanliqini éytip qoyushni telep qilghan.

Biraq xitay tashqi ishlar ministirliqi xitay puqralirining yaponiyige qarshi namayishni aqlap, namayishni pütünley yaponiyining dyawyü arilini qanunsiz sétiwélishi keltürüp chiqarghanliqini ilgiri sürgen.