Хитай шәһәрлири шиддәтлик нопус һуҗумиға учримақта

Бу, аддий бир сан өзгиришини көрситип қалмастин, хитайдәк ғайәт зор нопусқа игә дөләткә нисбәтән нопусниң юқири нисбәттә тез сүрәттә шәһәрлишиши нурғун иҗтимаий, иқтисадий вә муһит мәсилилирини кәлтүрүп чиқиридиған болуп, хитай буниңдин келидиған риқабәт һәм апәтләргә тәйярму ?

Хитайниң шәһәрлири адәм қайнимида

Йеқинда хитай иҗтимаий пәнләр академийиси хитайдики шәһәр тәрәққият мәсилилири һәққидә көкташлиқ китаб елан қилди, мәзкур көк ташлиқ китабниң шәһәр нопусиға даир тәтқиқат нәтиҗилиридин ашкарилинишичә, 2008 - йилидики нопус статистикисида хитайдики шәһәр нопуси 607 милйонға йәткәнлики мәлум болған йәни бу, хитай нопусиниң шәһәрлишиш нисбитиниң 45.7% Кә йәткәнликини көрситиду. Әмма нопусниң шәһәрлишиш сүрити күнсайин өрләп келиватқан болуп, келәр йили хитайда шәһәр билән йеза нопусиниң нисбәт селиштурмисида, шәһәр нопуси тунҗи нөвәт йеза нопусидин ешип кетидикән.

Нөвәттә нопусниң шәһәрлишишиниң шиддәт билән өрлишидин келип чиқиватқан һәм келип чиққуси мәсилиләр хитай һөкүмитини әндишигә селиватқан, көп тәрәплимиликкә игә мурәккәп бир мәсилә болмақта икән.

Хитай мутәхәссислири әндишидә

Хитайдики нопусшунас, ваң туңлиң узун йиллиқ тәтқиқатлириға асасән, хитайниң 5 ‏ - нөвәтлик инсанларниң олтурақлишиш муһити тәтқиқат йиғинида оттуриға қоюшичә, 2020 - йилиға барғанда хитайниң шәһәр нопуси, пүтүн нопусниң 60 % ини, 2030 - йилиға барғанда 70% ини игиләйдикән. Нопустики бу хил шәһәр вә йеза нопусидики нисбәт пәрқиниң чоңийиши өз нөвитидә хитайға иҗтимаий, қануний, муһит қатарлиқ тәрәпләрдин қатму - қат қийинчилиқ һәм тосалғуларни туғдурупла қалмай, хитайниң бихәтәрликигиму тәһдит туғдуруши мумкин икән.

Ваң туңлиңниң оттуриға қоюшичә, хитайда 1996 - йилидин буян шәһәрләрниң сан җәһәттә тәрәққияти асасән тохтап қалған, әмма хитайда йүргүзиливатқан йеза ешинча әмгәк күчлириниң шәһәрләргә қарап еқишини риғбәтләндүрүп, йеза нопусиниң киримини ашурушқа даир сиясәт тәдбирлириниң түрткиси билән, чәклик болған шәһәр даирисигә йеза нопуси шиддәт билән ақмақта. Бу бир тәрәптин йеза әтрапидики шәһәр, наһийә, базарлирини аватлаштурупла қалмай, балайи апәтләрниң сигналини бәрмәктә, әмма хитай һөкүмити техи бу мәсилиләргә тақабил турушқа тәйяр әмәс.

Нөвәттә хитайда шәһәрләрниң сани 655, буниң ичидә 118 шәһәр нопуси милйондин ашидиған чоң шәһәр, 39 и дәриҗидин ташқири чоң шәһәрләр һесаблиниду.

Шәһәрләр йүзлиниватқан нопус апити

Хитай нопус учур тор бетидики мунасивәтлик хәвәрдә нәқил елинған,хитай қурулуш министирлиқи муавин министири лю җифеңниң нөвәттә хитай учраватқан нопус мәсилисигә нисбәтән қилған әндишилик баянлиридин қариғанда "хитайда шәһәр нопуси нисбитиниң ешишиға әгишип мана бу шәһәрләрдә һазир, туралғу йетишмәслик, қатнаш қораллири йетишмәслик, су вә енергийә йетишмәслик, ишсизлиқ, саватсизлиқ, муһит булғиниш, сағлиқ суғуртиси вә параванлиқтин бәһриман болалмаслиқ,, иҗтимаий вә сиясий турақсизлиқ, түрлүк тоқунушлар җиддийләшмәктә, йәнә бир тәрәптин болса көпләп йеза нопусиниң туприқидин айрилиши билән деһқанлар иҗтимаий капаләт җәһәттә еғир мәсилигә дучар болиду. Кичик йеза - кәнтләрниң шәһәрләштүрүлүши билән муһит булғиниш мәсилиси барғанчә кеңийиду һәмдә әслидики җәмийәт тәңпуңлиқи бузулуп қосақ тойғузуш мәсилисиму риқабәткә учрайду."

Лю җифеңниң шәһәр йеза нопусидики нисбәт өзгиришидин келип чиқиватқан мәсилини һәл қилиш тоғрисида бәргән пикридә " һөкүмәт нөвәттә йолға қоюватқан шәһәр нопусини сиртларға йөткәп ишқа орунлаштуруш сияситигә өзгәртиш киргүзүп, йеза ‏ - кәнтләрдики деһқанларни өз җайида кирим мәнбәсигә игә қилиш, буниң үчүн наһийә, йеза, базарлар тәрәққиятини илгири сүрүш тәдбирлирини қоллинип, йеза нопусиниң шәһәрлишиш сүритини тизгинләштә җиддий тәдбир елиши зөрүр" дәп көрсәткән.

Хитай статистика торидин ашкарилинишичә, 1949 - йили хитай хәлқ җумһурийити қурулғандики нопус статистикисида шәһәр нопуси2%.11 Ни игилигән. Хитай ислаһат ечиветиш сияситини қолланған 1980 ‏- йилларда бу нисбәт 20% кә йәткән, һазир болса 50% кә йеқинлашти. 2010 - Йили болса шәһәр нопуси пүтүн хитай нопусиниң 50% тин ешип кетиду. Нөвәттә хитайда шәһәр нопуси 90% тин ашидиған шәһәрләрдинла бәш ‏ - алтиси болуп, буниң ичидә шенҗен болса 100% шәһәр нопусиға игә шәһәр.

Чәтәл мутәхәссислири хитайни агаһландурмақта

Америка оклан универстети хитай мәсилилири мутәхәссиси лоренси,хитай йолуқуватқан әң еғир нопус мәсилиси һәққидә хитай нопус тор бетидә елан қилған мақалисидә " әгәрдә хитай мушу 10 йилдин 20 йилғичә болған арилиқта йеза нопусиниң көпләп шәһәргә қарап еқишини контрол қилишта үнүмлүк бир тәдбир алмайдикән, барлиқ мәвҗут мәсилиләр барғанчә еғирлайду, болупму ишсизлар нопусиниң шәһәрләргә қарап йиғилиши, худди еғир қатнаш тосалғусидәк, бир тәрәп қилиш асан болмиған муқимсизлиқ мәсилисини мәйданға кәлтүриду" дәп хитайни агаһландурған.

Чәтәл җәмиәтшунаслириниң қаришичә, хитайниң кейинки 20 йил ичидә кеңәйтидиған шәһәр көлими пүткүл яврупа иттипақиниң һәҗимигә баравәр келиду. Буниң билән инсанларниң қәдими йәткән яшаш муһити, тәбиий муһит тарийиду, енергийә сәрпияти, су сәрпияти ашиду, юқири муһит булғиништин сақлиналмайду, әхләт, керәксиз суларни бир тәрәп қилиш қийинчилиқи туғулиду, шәһәр нопусиниң турмуш, оқуш, арам елиш, хизмәт қилиш муһитиниң тарийишиға әгишип, қатнаш - транспорт бесими ашиду, инсанларда риқабәт бесими ашиду вә йәнә буниңға әгишип келидиған бир қатар мәсилиләр хитайниң кәлгүси тәрәққиятини тәбиий һалда тизгинләйду.