Xitayda künige 500 qétim zor kölemlik qarshiliq heriketliri yüz bermekte

Bash shtabi gérmaniyining göttin'gén shehirige jaylashqan xeter astidiki milletlerni qoghdash teshkilatining 7-ayning 26-küni élan qilghan axbaratining mawzusi “Tibette yéngi tutqun, xitayda künige 500 qétim chong qarshiliq heriketliri yüz bermekte” dep élin'ghan bolup, uning qoshumche bash témisi “Wén jyabawning xitay xelq jumhuriyitini tinchitish arzusi quruq xiyaldin ibaret” dep yézilghan.

RFA/Ekrem

Mezkur axbarat gérmaniye hökümitige mundaq xitab qilish bilen bashlan'ghan: “Eger gérmaniye hökümiti wén jyabawni peqetla xitay sen'etkari ey wéy wéyni qoyup bérishke chaqirish bilenla cheklense, kishilik hoquq weziyiti apet xaraktérlik haletke yetken xitay xelq jumhuriyitige toghra mu'amile qilghan bolmaydu.” axbaratta ulapla shundaq déyilgen: “Xitayda her küni 500 qétim keng kölemlik qarshiliq heriketliri partlawatidu. Xitay hökümiti bu heriketlerni qebih zorawanliq wasitiliri we mustebitlik bilen basturuwatidu. Xitay da'iriliri bolmidi dégende, özlirining qanunlirigha hörmet qilishi lazim. Basturushlargha uchrawatqan Uyghurlar, tibetler, mongghullargha öz qanuni yol qoyghan aptonumiyilik heq-hoquqlarni qayturup bérishliri kérek.”

RFA/Ekrem

Xeter astidiki milletlerni qoghdash teshkilati asiya ishliri merkizining mudiri ulrik délyus ependi göttin'gén shehiride mezkur axbaratni élan qilghan chaghda muxbirlarning ziyaritini qobul qilip, “Wén jyabaw he désila tinchliqni tekitlewatidu. Emeliyette xitaydiki bezi jaylar piliki tartilmighan bombigha oxshap qaldi. Birla silkinse partlap, tinchliqning külini kökke soriwétidu” dégen. U sözide, axirqi 10 kün ichide sichüendiki namayishchi tibetliklerdin 60 kishining qolgha élin'ghanliqini bildürgen.

Ulrik délyus ependi 7-ayning 26-küni myunxén shehirige yétip kélip Uyghurlar, tibetlikler we mongghullar bilen birlikte 18-iyul xoten weqesi munasiwiti bilen ötküzülgen namayishqa qatnashqan idi. U neq meydanda ziyaritimizni qobul qilip, xitay hökümitining xotende élip barghan qirghinchiliqining tipik étnik qirghinchiliq ikenlikini tilgha élish bilen birge, bu weqedin xitayning milliy zulumlirining chékige yetkenlikini we Uyghurlarning milliy azadliq iradisini körüwalghili bolidighanliqini tekitlidi.

Xeter astidiki milletlerni qoghdash teshkilati asiya ishliri merkizining mudiri ulrik délyus ependi yene 18-iyul xoten weqesige baha bérip “Mana bu weqe Uyghurlarning héchqandaq erkinlikke ige emeslikining, Uyghurlarning kishilik heq-hoquqlirining éghir depsendichilikke uchrawatqanliqining, Uyghurlarning ahu - zarini ipadileshning bashqa yolliri qalmighanliqining, xitayning Uyghurlar üstidin sistémiliq yoqitish siyasiti élip bériwatqanliqining ispati” dédi.

Xeter astidiki milletlerni qoghdash teshkilati asiya ishliri merkizining mudiri ulrik délyus ependi göttin'gén shehiride élan qilghan “Wén jyabawning xitay xelq jumhuriyitini tinchitish arzusi quruq xiyaldin ibaret” namliq axbaratta yene, birqanche kündin buyan ürümchi weziyitining bashqidin jiddiyleshkenlikini, xitay hökümitining Uyghur diyarigha 40 ming kaméra ornitip, bixeterlikni emelge ashurmaqchi boluwatqanliqini, Uyghurlarning yene bir qétim keng kölemlik qozghilip chiqishidin qattiq endishe qiliwatqanliqini bildürgen. Axbaratta 5-iyul ürümchi weqeside Uyghur-xitay milliti otturisida qanliq toqunush yüz bérip, az dégende 200 ademning ölgenliki, rayon weziyitining bügünmu jiddiy halette turuwatqanliqi eskertilgen.

Bash mawzusi “Xitayda künige 500 qétim chong qarshiliq heriketliri yüz bermekte” namliq mezkur axbaratta Uyghur diyari we tibetning weziyitidiki jiddiychiliktin kéyin, ichki mongghuldiki qarshiliq heriketliri tilgha élinip, az dégende 110 din artuq aliy mektep oqughuchisi we oqutquchilirining tutqun qilin'ghanliqi, ularning hazirgha qeder iz-dériki bolmaywatqanliqi bayan qilin'ghan. Axbaratning axirqi qsimida bolsa, xitay zéminidimu ichki qarshiliq heriketlirining barghanséri ewj éliwatqanliqi, xitay puqralirining chirik hakimiyetke qarshi tushmu ‏- tushtin qozghiliwatqanliqi, 2010-yili bir yil ichide pütün xitay teweside 180 ming qétim qarshiliq heriketliri partlap, 2006-yiligha sélishturghanda qanche barawer éship ketkenliki körsitilgen.