Шәншидә қоғушундин зәһәрлинишни кәлтүрүп чиқарған завут, аһалиләрниң һуҗумиға учриди

2005 - Йили 23 - май тартилған бу сүрәттә, хитайниң сичүән өлкисидики мәлум бир семонт завутидин чиқиватқан өлчәмсиз ис - тутәктин бир көрүнүш.

Наһийилик һөкүмәт завут әтрапидики 581 аилини башқа җайға көчүриветиш арқилиқ, завутниң хәтиридин сақланмақчи болған һәмдә завутниң қурулуши вә ишләпчиқиришиға йол қоюлған. Лекин ундақ иҗра қилинмиған. Пәқәт завут әтрапидики 156 аилилик киши дәсләпки бир йилда көчүрүветилгән. Қалған аилиликләр хәтәр астида яшашни давамлаштурған.

Йеқинқи айларға кәлгәндә завут әтрапидики икки кәнттики аһалиләр арисида, болупму балиларда, баш қейиш, есини йоқитиш қатарлиқ түрлүк ғәйрий аламәтләр көрүлгән. Сәһийә хадимлири кесәлгә дәсләпки чағларда диагноз қоялмиған. Йеқинқи тәкшүрүшләрдә балиларниң қан тәркипидики қоғушун миқдариниң, нормалдикидин 6 һәссә ешип кәткәнлики байқалған.

Тәкшүрүштә җәмий 731 нәпәр бала тәкшүрүлүп, буларниң 615 нәпириниң қоғушундин зәһәрләнгәнлики бекитилгән вә зәһәрлиниши еғир болған 146 бала дохтурханида ятқузулған. Бавҗи шәһәрлик муһит асраш идариси өткән һәптә завутта мәхсус тәкшүрүш елип берип, завутниң әтрапидики су, һава вә земинниң еғир дәриҗидә булғанлиқини, балилардики қоғушундин зәһәрлинишкә мәзкур завутниң сәвәб болғанлиқини елан қилған.

Нөвәттә хитай һөкүмити мәзкур завутни иштин тохтатқан вә балиларни һәқсиз давалайдиғанлиқи һәққидә вәдә бериватқан һәм йәнә завут әтрапидики аһалиләрни тәл-төкүс көчүридиғанлиқини билдүрүватқан болсиму, аһалиләрниң наразилиқини басалмиған. Бүгүн әтигән әтрапдики 100 дин артуқ киши дуңлиң қоғушун завутиға һуҗум қилип, завутниң чит-тосақлирини вә бир қисим завут үскүнлирини уруп чаққан. Йәрлик аманлиқ сақлаш хадимлири нәқ мәйданға йетип келип исянкар аһалиләрни өзини тутивелишқа чақирған.

Вәзийәтни көзәткүчиләр нөвәттә, қоғушундин зәһәрлиниш вәқәсини охшимиған нуқтилардин тәһлил қилмақта. Бәзи көзәткүчиләрниң қаришичә, бу бир техникилиқ аҗизлиқ мәсилиси болуп, мәзкур завут ишләпчиқириш давамида, паскина су, паскина һава вә қалдуқ әхләтләрни өлчәмлик бир тәрәп қилалмиған. Америка-хитай техника алмаштуруш җәмийитиниң башлиқи доктор Xie Zhangye ниң билдүрүшичә, бу бир қануний мәсилә.

Доктор шйе ниң билдүрүшичә, қоғушундин зәһәрлиниш әһвали кәм көрүлидиған әһвал әмәс, алдини алғили болмайдиғанму әһвал әмәс. Бу йәрдә пәқәт хитай һөкүмитиниң иқтисадни қоғлишип, инсан һаятиниң қәдир -  қиммитини чәткә қеқиштәк мәсулийәтсизлик мәсилиси мәвҗут. Нөвәттә тәрәққий тапқан әлләрдә қоғушундин зәһәрлинишниң алдини елиш һәққидә түзүлгән мәхсус қанун, келишим вә бәлгилимиләр бар. Әмма хитайда қанун бу дәриҗидә конкретлашқан вә сестимилашқан әмәс. Қанунлашқанлири болса иҗра қилинғини йоқ.

Америкиниң мариланд штатидики дохтур Zhang Yu mu ниң радиомизға билдүрүшичә, вәқәниң йилтизи йәнила сиясий. Чүнки нөвәттә муһит асраш тармақлири хитайда мустәқил бир орган әмәс, у һөкүмәтниң бир қисми; шуңа һөкүмәт даирилири мәлум бир завутни тәстиқлап қарар чиқарса, у һөкүмәтниң тармиқи болған муһит асраш идрисиниң мәзкур тәстиқни бикар қилалиши мумкин әмәс.

Қоғушундин зәһәрлинишни кәлтүрүп чиқарған мәзкур завут, дөләт игиликидики бир завут болуп, завут партком секритари вә завут дериктори наһийилик сиясий кеңәшниң әзалири; улар алдинқи йилларда наһийә бойичә әмгәк нәмуничиси болуп мукапатланған.