Хитайда иш ташлаш долқуни көтүрүлмәктә

Бу йил 4 - айниң 21 - күни шаңхәйдики ораш - қачилаш завутиниң йүк машиниси шопурлири иш ташлап аридин төт ай өтмәйла, 8 - айниң 1 - күни шаңхәй вә хаңҗудики такси шопурлири иш ташлиған иди. 8 - Айниң 31 - күни җуңго төмүркан ишчилири муддәтсиз иш ташлиди. Шенҗинда китизән саәт сайманлири ширкитиниң 2 миңдин артуқ ишчиси 10 - айниң 17 - күнидин 22 - күнигичә иш ташлиди. Бу һәптә йәнә шенҗиндики алма вә и б м компиютер запчаслирини ишләпчиқириш һәм қораштуруш ширкитиниң миңлиған ишчилири һәмдә нек намлиқ аяқ завутиниң миңлиған ишчилири иш ташлиди.

Франсийә авази радиосиниң 24 - ноябирдики хәвиригә қариғанда, 22 - ноябир күнидин башлап гуаңдуңниң шенҗин вә доңгуән шәһәрлиридә йәнә 10 миңдин артуқ ишчи иш ташлиған. Намайишлар бүгүнму давамлашмақта. Бундақ иш ташлаш һәрикәтлири хитайниң тәрәққи қилған шәһәрлиридә барғансери әвиҗ елип, мәмликәт характерлик иш ташлаш долқуни шәкилләндүрүш хәвпини яратмақта икән. Болупму 2011 - йилиниң иккинчи йеримидин башлап, хитайниң чоң шәһәрлиридә иш ташлаш һадисилири һәр күни дегүдәк йүз бәрмәктә. Баш шитаби хоңкоңда болған әмгәкчиләрниң һоқуқини қоғдаш тәшкилатиниң мәсуллиридин җәффрәй руссәлниң билдүрүшичә, бу йил хитайда йүз бериватқан иш ташлаш һадисилири 2009 - йилидин буянқи көлими әң чоң ишчилар долқуни болуп һесаблинидикән. Германийидики уйғур зиялийси өмәрҗан әпәнди, әгәр бу хил қаршилиқ һәрикәтлири мәмликәт характерлик омуми қаршилиқ һадисисигә айланған тәқдирдә, хитай һакимийити үчүн хәвп елип келиши мумкинликини оттуриға қойди.

Хитайдики ишчиларниң иш ташлишиға сәвәб болған амиллар наһайити көп болсиму, уни мундақ бирқанчә муһим нуқтиға йиғинчақлашқа болиду:

Биринчи; әмгәк вақтиниң узунлуқи вә иш һәққиниң төвәнлики. Хитайдики нурғун завутларда ишчилар 10 саәттин артуқ ишләйдикән. Бир күнлүк нормал хизмитини түгәткән ишчилар кәчлири йәнә қошумчә ишләшкә мәҗбур болидикән. Бәзи завутларда ишчиларниң қошумчә иш вақти айда 100 саәттин ешип кәткән. Әмма иш вақтиниң узуришиға лайиқ һалда иш һәққи өсмигән.

Иккинчиси; 2011 - йили ғәрбниң нурғунлиған кархана вә ширкәтлири хитайдин чиқип кетишкә башлиған. Һазирға қәдәр аз дегәндә 20 миңға йеқин чоң типтики ғәрб карханилири хитайдики әмгәк күчи тәннәрқиниң үзлүксиз өсүши сәвәбидин завут, ширкәтлирини хитайдин қайтуруп чиқип бенгал, һиндистан қатарлиқ әмгәк күчи әрзан дөләтләргә йөткигән. Германийиниң хитайдики завут - карханилириниң үчтин бири йөткилип болған яки йөткилиш алдида турмақта икән. Америка завут, ширкәтлириму үзлүксиз йөткәлмәктә. Бу һадисә хитайда барғансери еғир ишсизлиқ һадисилирини пәйда қилған.

Үчинчиси; ғәрб әллиридә давам қиливатқан иқтисади кризис хитай таварлириға болған еһтияҗни зор дәриҗидә төвәнләткән. Буниң билән хитайниң екиспорт мәркизи болған гуаңдуң, шаңхәйдики чоң карханиларниң йиллиқ ишләпчиқириш миқдари көринәрлик төвәнләп кәткән. Бу һал муқәррәр рәвиштә иш һәққиниң төвәнлишини вә ишсизлиқни кәлтүрүп чиқарған. Хитайниң сүпәтсиз маллириға болған наразилиқму йәнә бир сәвәб болған.

Төтинчиси; мал баһасиниң тохтимай өрлиши, маашниң өрлимәслики хитайдики ишчиларни қозғилишқа сәпәрвәр қилған йәнә бир муһим сәвәб. Бүгүн гуаңдуң өлкисидә давам қиливатқан намайишларда ишчилар маашни өстүрүп бериш тәлипини асаслиқ тәләп сүпитидә оттуриға қоймақта. Ишчилар иш ташлиған бу завутларниң көпинчиси чәтәл ширкәтлириниң илкидики завутлар яки чәтәл ширкәтлириниң закас маллирини ишләпчиқиридиған завутлар болуп, анализчиларниң қаришичә, ишчиларниң қаршилиқи давамлашқан тәқдирдә, бу завутларниңму тақилип қелиш яки йөткилип кетиш еһтимали мәвҗут икән.

юқириқилардин башқа, завутта ишләш шараитиниң начарлиқи, қерилиқ күтүнүш һәққиниң төвәнлики, завут хоҗайинлириниң ишчиларни халиғанчә иштин бошутуш вә ишчиларға һақарәтлик муамилиләрдә болуши, мукапат соммисини әмәлдин қалдуруши, йиллиқ дәм елишни әмәлдин қалдуруши қатарлиқларму хитайдики ишчиларниң наразилиқлирини қозғап кәлгән.

Хитайда йүз бериватқан бу иш ташлаш долқуни нәтиҗисидә, завут хоҗайинлири билән ишчилар арисида ғәвға пәйда болупла қалмай, даим дегүдәк ишчилар билән сақчилар арисида тоқунуш келип чиқип, ярилиниш, өлүш, тутқун қилиниш һадисилири садир болмақта. Франсийә авази радиосиниң мәлуматиға асасланғанда, гуаңдуң өлкисидики башқа завут ишчилириниңму иш ташлаш, намайиш қилиш вәқәлири көпәймәктә һәм барғансери көпийиши мумкин икән.