Ху җинтав: 'хитай компартийисиниң рәһбәрлик орни мәңгүлүк әмәс'

18 ‏ - Декабир күни хитайда ислаһат вә ечиветиш йолға қоюлғиниға 30 йил толған күн. Бу мунасивәт билән хәлқ қурултийи залида сөз қилған хитай президенти ху җинтав, хитай компартийисиниң рәһбәрлик орниниң мәңгүлүк әмәсликини билдүргән.
Мухбиримиз шөһрәт һошур
2008.12.18
bush-xu-g8-japan-305 Йапонийидә давамлишиватқан санаәтләшкән 8 дөләт алий йиғинида прәзидент буш вә ху җинтав сүрәттә.
AFP Photo

Ху җинтав сөзидә, хитай компартийисиниң йеқинқи 30 йиллиқ төһписини муәййәнләштүргәндин кейин: өтмүштики илғарлиқ, бүгүнки илғарлиқ әмәс; бүгүн илғар болғанлиқ, келәчәктиму илғардур дегәнлик әмәс дәп әскәрткән. У йәнә сөзини давамлаштуруп, " өтмүштики игидарчилиқ бүгүнки игидарчилиқ әмәс; бүгүнки игидарчилиқ келәчәк үчүн бақи әмәс" дәп көрсәткән вә сөзини техиму конкретлаштуруп мундақ дегән" : биз шуни чоңқур тонуп йәттуқки, партийиниң илғарлиқи вә рәһбәрлик орни әбәдий әмәс вә өзгәрмәсму әмәс".

Һөрмәтлик оқурмәнләр, бу, хитайниң бир дөләт рәһбириниң хитай коммунист партийисиниң һакимийитиниң келәчикигә тунҗи қетим гуманий пикир баян қилишидур. Нөвәттә көзәткүчиләр ху җинтавниң юқириқи сөзлирини пәрқлиқ нуқтидин тәһлил қилмақта.

Бәзиләр бу сөзләрни хитай компартийиси тәрәпдарлирини һушярлиққа чақириш дәп чүшәнсә, бәзиләр, хитай хәлқини демокиратийгә һазир болушқа үндәш дәп қарашмақта. Ху җинтавниң бу сөзлири, дуня пул - муамилә кризисигә дуч кәлгән; бу кризис хитайғиму тәсир көрситиватқан; хитайда сүт парашуки мәсилисигә охшаш түрлүк иҗтимаий вәқәләр партлап чиқиватқан; буниң билән биллә йәнә, хитайдики 300 нәпәр зиялий 2008 ‏ - йил хатириси намида хитабнамә елан қилип, хитайда бир партийилик түзүмгә хатимә берилишини тәләп қиливатқан пәйттә оттуриға чиқти.

Буниңға асасланған көзәткүчиләр, ху җинтавниң сөзлирини, хитайдики демократийә сигнали дәп қаримақта. Әмма ху җинтав доклатида, хитай компартийисиниң рәһбәрлик орниниң муһимлиқини баштин - ахир тәкитләп турған һәм хитайниң ғәрбчә сиясий түзүлмини үлгә алмайдиғанлиқини, башқа дөләтләрниң җуңгониң ишлириға арилишишиға йол қоймайдиғанлиқини ениқ баян қилған.

Ху җинтав доклатида, 30 йиллиқ ислаһатқа баһа берип, бу ислаһат бир милләтниң тәқдирини өзгәртти, бир дөләтниң истиқбал йолини ачти дәп хуласилиған, әмма хитай мутәхәссисләр бу һәқтә пәрқлиқ қарашта. Нөвәттә муһаҗирәттә яшаватқан алим йән җячи, 30 йиллиқ ислаһат, хитайниң пәқәт ташқи қияпитини өзгәртти; хитай миллитиниң тәқдирини өзгәртәлмиди, чүнки бу милләт әркинлик вә демократийиниң тәмини техичә тетимиди дәп баян қилиду.

Йән җя чи сабиқ хитай баш министири җав зияңниң баш мәслиһәтчиси болған һәм хитай иҗтимаий пәнләр тәтқиқат орнидики сиясий пәнләр бөлүминиң башлиқи болған, у 1989 ‏ - йилидики оқуғучилар һәрикитини қоллиған зиялийлардин бири, у сөзидә йәнә, ислаһат вә ечиветиш, хитай компартийиси мәдәнийәт инқилабидин кейин, җуңго һалакәткә йүзләнгәндә, башқа чиқиш йоли тапалмиғанда мәҗбурий маңған йол дәп көрситиду. У 30 йиллиқ иқтисадий тәрәққиятни муәййәнләштүриду, әмма уни компартийиниң төһписи дәп қаримайду, униң қаришичә, хитай мәдәнийәт инқилабидин кейин һалакәт гирдабиға йолуққан, ислаһаттин башқа чиқиш йоли қалмиған, шуңа бу ислаһат актиплиқ билән әмәс, бәлки чарисизлик ичидә елип берилған.

Йән җячи йәнә хитайдики иқтисадий тәрәққиятни, чәтәл мәблиғиниң хитайға еқип кириши билән хитайдики әрзан әмгәк күчиниң бирлишиши дәп көрситиду вә нөвәттә хитайда бу хил әвзәлликниң йоқалғанлиқини, әмдиликтә сиясий түзүлмә ислаһати елип бармай туруп тәрәққияттин сөз ачқили болмайдиғанлиқини әскәртиду.

Йән җячи сөзиниң ахирида, компартийә 1976 ‏ - йилидики 5 ‏ - април тйәнәнмен вәқәсигә қайта баһа бәргәндин кейин, иқтисадий ислаһат йолиға маңған; әмдиликтә 1989‏ - йилидики 4 ‏ - июн тйәнәнмен вәқәсигә қайта баһа бериш биләнла сиясий ислаһат йолиға маңиду дәп көрситиду.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.