Yaponiyide “Xitayning siyasiy islahati we az sanliq milletlerning hoquqi” dep atalghan xelq'araliq ilmiy muhakime yighini ötküzüldi

Mezkur yighin töt basquchqa bölünüp élip bérilghan bolup, birinchi basquchtiki yighin bashlinishida shiga uniwérsitétining re'isi ota kéyichi bilen xelq'ara alaqe fakultétining mudiri ishida xo'ilar söz qilip, bu qétimqi muhakime yighinining échilishini tebrikligen. Uningdin kéyin xitay ijtima'iy penler akadémiyisining proféssori xaw shiyu'en “Xitay milliy aptonomiye tüzümide qandaq ching turush we uni qandaq toluqlash kérek?” dégen témida doklat bergen. Ikkinchi basquchta bolsa, ichki mongghul uniwérsitétining proféssori nasambayar “Az sanliq milletlerni asasi gewde qilish neziridin milliy siyasetni oylishish”, kobé uniwérsitéti proféssori wang ké “En'enini qaysi yerge qeder izdigili bolidu?”, shiga uniwérsitétining dotsénti borjigin burénsayn “Milliy térritoriyilik aptonomiyidiki boshluq-melum aptonom nahiyidiki milliy siyasetke bolghan chüshinish we emeliyet” dégen témilarda doklat bergen. Üchinchi basquchta, béyjing merkizi milletler uniwérsitétining proféssori jang xeyyang “Yüz yil mabeynide xitaydiki ijtima'iy shekillerning özgirishi we milliy térritoriyilik aptonomiye”, xarward uniwérsitétining proféssori mark élli'ott “Yershari nuqtisidin xitayning milliy siyasiti toghrisida oylinish”, kémbrij uniwérsitéti proféssori uradyn é. Bulag “Milliy térritoriyilik aptonomiye tüzümi we uning bixeterlishishi-xitayning siyasiy tüzümi” dégen témilarda toxtalghan.

Tötinchi basquchta bolsa, omumi muzakire élip bérilghan bolup, muzakirige aychi uniwérsitétining proféssori, dangliq milliy siyaset tetqiqatchi kagami mitsuyuki, kyoto uniwérsitétining proféssori murata yujiro, wako uniwérsitétining proféssori yuhyochonlar qatniship, xitayning milliy siyasiti toghrisida özlirining mulahizilirini bayan qilghan. Mulahizilerge kémbirij uniwérsitétining proféssori bulag ependim riyasetchilik qilghan.

Biz mezkur yighin heqqide toluq melumatqa érishish üchün neq meydan'gha téléfon qilip, yighin'gha ishtirak qiliwatqan doktor turmuhememt hashim bilen téléfon söhbiti élip barduq.

Turmuhemed hashimning éytishiche yighin etigen sa'et 9:30 din kech sa'et 5 yérimghiche dawam qilghan bolup, yighin'gha herqaysi jaylardin kelgen mutexessis, tetqiqatchi we oqughuchilar bolup, jem'iy yette yüzge yéqin kishi qatnashqan.

Bu qétimqi ilmiy muhakime yighinning ikkinchi basquchida doklat bergen kobé uniwérsitétining proféssori wang kéning “En'enini qaysi yerge qeder izdigili bolidu?” dégen témidiki doklati yighin qatnashquchilirining diqqitini tartqan bolup, wang ké mezkur maqalide xitayning guylin ölkisidiki bay jemetining tunggan kimlikini eslige keltürüshidin xitayning milliy siyasitini oylishishi toghrisida toxtalghan.

Doklatning aptori wang ké gerche hazir yaponiye girazhdani bolsimu, emma ilgiri u xitay puqrasi idi. Ilgiri u béyjing merkizi milletler uniwérsitétining Uyghur tili kespide oqughan.1980-Yillarning axiri yaponiyige kélip, Uyghur tarixiy heqqide doktorluq kursida oqup tamamlighan. Uning doktorluq dissértatsiyisi “Sherqiy türkistan jumhuriyiti” dégen témida bolup, u bu témini tamamlap doktorluq unwanigha érishken. Uning yaponiyidiki tetqiqati izchil türde Uyghurlar heqqide bolup kelmekte. Wang ké “Xitaydiki Uyghurlarning tarixtiki küreshliri bolsa pütünley, özlirining islam dinini qoghdash üchün élip bérilghan, ikki qétimliq jumhuriyet kürishimu musteqilliq kürishi emes, peqetla diniy qozghilangdin ibaret” dégen chüshenchini otturigha qoyush bilen birge u 1990-yildiki “Barin inqilabi”nimu peqetla xitaydiki iqtisadiy perq tüpeylidin kélip chiqqan toqunush dep qarap maqale yazghan idi.

Bu qétim uning tuyuqsizla xitaydiki tungganlar heqqide maqale yézishi yighin qatnashquchilirining diqqitini qozghighan. Uning otturigha qoyghan köz qarashliri heqqide biz doktor turmuhemmet hashim öz qarashlirini bayan qildi.