Yarmuhemmed tahir tughluq wijdan we pezilet igisi idi

Biz aldinqi programmimizda jigerlik Uyghur oghlani, yétük qelem igisi, merhum yarmuhemmed tahir tughluqning wapatigha chongqur teziye bildürüsh bilen teng anglighuchilirimizgha uning bizge qaldurghan qimmetlik emgek méwiliri hemde uning achchiq hayat kechmishliri heqqide qisqiche tonushturush bergen iduq.

Merhum yarmuhemmed tahir minglighan Uyghur perzentlirining qelbige ejdadliri, döliti, medeniyiti we muqeddes tarixidin pexirlinish uruqini salghan yétük bir pédagog idi.

Uning wapati ilgiri uningdin bilim alghan chet'ellerdiki oqughuchiliri hemde sepdashlirini éghir qayghugha chömdürdi, ular ustaz yarmuhemmed tahir tughluq peziletlirining özliride chongqur tesirlerni qaldurghanliqini bayan qilishmaqta.

Jahanda shundaq méhnetkeshler barki ular bagh bina qiliduyu méwisini yémey, xelqige ataydu. Shundaq addiy emma ulugh kishiler barki bir özi shamdek köyüp nurini bashqilargha, barini changqighan qelblerge ata qilip hayatini axirlashturidu. Kishiler oqutquchi-ustazlarni tilgha alghinida yuqiriqidek bayanlar bilen ularni süpetleshke tirishidu.

Yarmuhemmet tahir tughluq yaramliq ewladlarni yétishtürüsh üchün hemmidin waz kechken ene shundaq peziletlik, qabil oqutquchi idi. Uning minglarche oqughuchiliri Uyghur diyarida hetta chet'ellerde oxshimighan sahelerde shan-sherep quchmaqta, ustazi tomurlirigha singdürgen milliy ghurur we pexirlinish tuyghusining küchidin qeyerde bolmisun öz xelqi we wetinige töhpe qoshmaqta.

Aqsu téléwiziyisining sabiq diktori, Uyghurlarning chet'eldiki aktip pa'aliyetchiliridin biri bolghan hazir norwégiyide yashawatqan semet isra'il ene shu yarmuhemmed mu'elliming qeshqer pédagogika institutida bilim bergen oqughuchiliridin biri idi. Semet isra'il ependi ustazning wapatidin qayghurghanliqni emma uning ésil peziletlirining özige oxshash minglarche oqughuchiliri bilen yashaydighanliqi, eslinidighanliqini bildürdi.

Uyghur yéqinqi zaman tarixidiki siyasiy ziyankeshlik sewebidin Uyghur alim, sha'ir-yazghuchilirining gahiliri türmilerge muptila bolghan bolsa, gahiliri yarmuhemmed tahirgha oxshash azab yutup, arimizdin waqitsiz kétishti, gahiliri el-yurtni terk étip hijretke mejbur boldi.

Ene shuninggha oxshash qismetler bilen chet'elde yashawatqan Uyghur qelemkeshlerdin, kanadadiki sha'ir tuyghunjan abduweli, Uyghur zéminida özi bilen oxshash hawadin teng nepeslinip, oxshash deryadin su ichip, oxshash mung-héslargha teng bölen'gen yarmuhemmed tahir tughluqning jénigha zamin bolghini del xitay hökümitining heqiqiy wijdanliq Uyghur ziyaliylirigha qaratqan zulumliri, dédi.

Teqdirning her qismetlerge bash egmey, qayghuni küchke aylandurup, özi achchiq we azabtin zeher ichsimu ömride 20 din artuq kitabni xelqige teqdim qilalighan bu “Ezimet” we “Wijdan we pezilet igisi” dep teripliniwatqan yazghuchi, pédagog yarmuhemmed tahir tughluqning qedrini uning xelqi qilidu, oqughuchiliri qilidu, sepdashliri qilidu, ular merhumning bu dunyada tartqan azab oqubetliri ejrige rohining jennette emin tépishini tilimekte.

Buni uning üchün tor betlerde üzülmey élan qiliniwatqan mersiyilerdin, séghinish bayanliridin köreleymiz. Programmisiz axirida Uyghur élidiki tor betlerge yarmuhemmed tahir tughluq wapatigha atalghan mersiyilerdin biri abdushükür qawulning mersiyisini anglighuchilirimizgha teqdim etmekchimiz.

Kashigheri süpetsen, xas hajip süpet
Büyüklük muqamigha yetken yarmuhemmed tahir tughluq xatirisige
Abdushükür qawul

“Tughluqning yultuzi saqidi bügün...”
Anglidim hesretke tolghan bayanat.
Kündüzüm köründi bolup qara tün,
Sun'ghandek goyaki perwazliq qanat.
Qanatta sunush bar, yultuzda saqish,
We lékin bek baldur sarqip kétipsen.
Bu saqish dostlargha be'eyni bir qish,
Düshmen'ge bahardur belkim girimsen.

He toghra, sen iding méwilik derex,
Méwisi baghjanlap mey bolup pishqan.
Shaxliring bihude sundi, waderix!
Töhmetxor mel'unlar, chünki, tash atqan.

U tashlar bestingni peslitelmidi,
Tonnilap nep berding eksiche elge.
“Diwan” gha, “Bilik” ke sherhi-per idi
Sen tizghan boyungdek tomlar-qut belge.

Bu tomlar ming yilni haya sheklide,
Awamgha tutquzdi enggüshter qilip.
Enggüshter, enggüshter, awam eqlide
Mehmud der, yüsüp der, tughluq der bilip,

Éh, tughluq men sanga jennet tileymen,
Bir sanga armighan bolsun bar jennet.
Tilekte hem séni shundaq kineymen
Kashigheri süpetsen, xas hajip süpet.

2012. 6. 10 Ürümchi